Demografik Geçiş Kuramı

Demografik Geçiş Modeli, ülkelerin yüksek ölüm hızı ve yüksek doğum hızından düşük ölüm hızı ve düşük doğum hızına geçişlerini açıklayan, aynı zamanda ülkelerin endüstri öncesi dönemden endüstri dönemine geçişini açıklayan bir modeldir. Model, geçişlerin sonuçlarına da değinmektedir.

Ele almakta olduğumuz modelin geçiş aşamaları kaynaktan kaynağa göre üç, dört ve beş olarak değişmektedir. Fakat ana üç aşaması ve alt alanlarına sahiptir. Birinci aşamada yüksek doğum ve yüksek ölüm hızı yer almaktadır. İkinci aşamanın iki bölümden oluştuğunu düşünebiliriz: Birinci bölümde yüksek doğum ve düşük ölüm hızı hüküm sürerken ikinci bölümde ise doğum kontrol tekniklerinin yaygınlaşması sebebiyle yüksek ölüm ve düşük doğum hızı görülmektedir. Üçüncü aşama ise düşük doğum ve düşük ölüm hızının hüküm sürdüğü durumdur. Nüfus artış hızının sıfıra yaklaştığını görebilmekteyiz.

Birinci aşamada savaşların çok olması, yetersiz gıda, temiz su arıtma sistemlerinin bulunmaması ve salgın hastalıkların bir tedavisi bulunmaması sebebiyle ölüm oranları yüksek seyretmektedir. Bu sebeple de tarih boyunca dünya nüfusu yavaş artış göstermektedir. Yüksek ölüm ve yüksek ölüm hızlarının getirmiş olduğu düşen nüfus tablosu kısa hayat ümidini de beraberinde getirmiştir.

18. yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşmiş Sanayi Devrimi ile birlikte daha iyi bir yaşam tarzına geçiş yapılmıştır. Yükselen bir hayat ümidi görülmüştür. Sağlık sistemleri ve sosyal hayat artık daha iyi bir konumdadır. Fiziki şartlar iyileşmiş, okur-yazar ve eğitim oranları artış göstermiştir. Ortaya çıkan göçlerle birlikte şehirleşme hızı da artış göstermiştir. Bu aşamada doğum ve ölüm oranları arasında oluşmuş olan farklılık -özellikle birinci kısımda- nüfusun hızla artmasına veya “nüfus patlaması”na yol açmıştır. Aynı zamanda düşen ölüm hızlarıyla beraber yaşlı nüfus da artış Üçüncü aşamada ise doğum oranlarının ve ölüm oranları düşük hızda seyretmiştir. Ölüm oranlarının düşük bir hızda seyretmesiyle birlikte yaşlı bağımlılık oranında artış yaşanmıştır. Toplam doğurganlık oranı, nüfusun kendini ikame ettirebilmek için olan gerekli oranın (2.1 oranı) altına düştüğü zaman nüfus artış hızında yavaşlama yaşanmaktadır. Nüfus belli bir süre sabit kaldıktan sonra azalmaya başlar ve demografi süreç bu aşamada tamamlanmış olur.