Dijital Liderlik

Dijital dönüşüm 2000'li yılların başından beri hızla artarak önemi gösteren bir kavram haline gelmiştir. Özellikle son birkaç yıldır hayatımıza fazlasıyla dahil olan dijital dönüşüm pandemiyle beraber dünyada zirve yapmış, ardından geliştirilen ve geliştirilmekte olan yapay zekalarla da adeta zorunlu bir dönüşüm halini almıştır. Şirketler yaşamlarına devam edebilmek, büyüyebilmek, verimliliklerini artırabilmek ve daha fazla gelir elde edebilmek adına dijital dönüşüme adapte olmalı, yeni teknolojileri ve trendleri yakından takip edebilmelidir. Çağı yakalayabilmenin ve yeni trendleri takip etmenin yolu ne kadar şirketi teknolojik anlamda geliştirmek bunları sistemlere entegre etmek olsa da diğer taraftaki insan faktörü yani şirketin çalışanları göz ardı edilmemelidir, tam anlamıyla bir dijital entegrasyon ancak bu şekilde olabilir. Şirket çalışanları ve başta liderleri olmak üzere herkesin dijital dönüşümün bir parçası olması gerekmektedir ve dijital dönüşüm süreçlerine tam anlamıyla entegre olamayan şirketlerin günümüz dünyasında geride kalacakları unutulmamalıdır. Sadece teknolojik anlamda takip etmeye çalışmak yetersiz bir çabadır, çalışanların bu teknolojileri etkili ve verimli bir şekilde kullanabilmesi ve son gelişmeleri yakından takip etmesi beklenmektedir.

1. Liderliğin Rolü;

İlk olarak liderliğin ve yöneticiliğin birbirinden farklı kavramlar olduğu anlaşılması gereken bir husustur. Her yönetici iyi bir lider olamayacağı gibi her iyi lider de yönetici olmayabilir ya da olamayabilir. Yöneticiler genellikle belirli kurallar çerçevesinde bir yerleri yöneten ve o kurallar çerçevesinde sisteme yön vermek için kararlar alan kişiler olarak tanımlanır. Liderler ise daha vizyon sahibi, etrafındaki insanları etkileyen ve yönlendiren kişiler olarak tanımlanmaktadır (Esen, 2022(a)). Dijital liderlik de benzer tanımlamalara sahiptir. Dijital liderlik birçok disiplin alanından yararlanarak dijitalleşen dünyada; yöneticilik, işletmecilik ve stratejik düşünme gibi becerilerin dijital çağın araçlarını bilme ve etkin kullanma gibi becerilerle harmanlanması sonucu ortaya çıkan liderlik türüdür (Şahin et al., 2020, 273). Başka bir tanıma göre dijital liderlik firmalarda, örgütlerde sürdürülebilirliği sağlamak adına günümüz teknolojilerin etkili ve vizyoner bir biçimde kullanılmasıdır (Ordu et al., 2020).

Günümüz pazarları eskisinden oldukça farklı bir hal aldı. Dijitalleşen dünyada da liderlerin, yöneticilerin rolleri de tamamen değişti, artık bırakın 40 50 yıl öncesini 10 yıl öncesinin liderlik anlayışları ile yönetmek bile şirketlerin geride kalmasına neden olabilmektedir. Günümüz dijital liderlerinin tanımlamaları, görevleri ve yetenekleri eskilerine göre çok farklıdır; örneğin müşterilerin ve şirket içi verilerin değerlendirilmesi, yorumlanması ve bunlar için gerekli teknolojik alt yapı, ekipman ve çalışanların sağlanması, dijital liderlerin görevleri sayılabilmektedir (Esen(b), 2022). Burada ayrıntılı tanımlara değinmek gerekirse mesela, Davenport (2018(a))’a göre bir dijital liderlerin yapması gereken ilk şeylerden birisi, dijital dönüşümün şirketin geleceği ve büyümesindeki rolünü açık ve net bir şekilde ortaya koymak bu yolda bir strateji belirlemek ve bu yolda bir vizyon belirlemektir. Strateji ve vizyon oluşturmanın dijital liderliğin temelleri olduğu konusunda çoğu yazar hem fikir durumdadır. Örneğin, Fukuzawa (2016), dijital dönüşümü ancak iyi dijital liderlerin gerçekleştirebileceğini ifade etmekte ve dijital liderin yedi temel özelliğini şöyle tanımlamaktadır: Bir vizyona sahiptirler, etkilerler, eğitirler ve iş birliğine açıktırlar. Geleneksel iş zekâsına sahiptirler. Çok kanallı çalışmanın gücüne inanırlar. Dönüşüme yönelik yetenek gelişimine önem verirler. Çeviktirler. Faaliyet gösterdikleri pazarı iyi tanırlar (Esen, 2022(c), s25). Bütün bunların başında da vizyonu getirmektedir. Ona göre dijital liderler başında oldukları bölümlerin ve organizasyonların dönüşümünü tam anlamıyla, her alanda sağlayabilmek için vizyon sahibi kişiler olmalıdırlar ve bu vizyonlarını her alana entegre edebilmelidirler (Fukuzawa 2016(a)). E-ticaret firması örneğinden giden Fukuzawa (2016(b)), bir e-ticaret firmasının sadece satış yapan bir yer olmasından öteye gittiğini ve firmayı temsil eden bir vitrin gibi çalıştığını anlatmaktadır. Bazı yazarlara göre ise dijital okuryazarlık bir vizyondan önce gelmektedir. Dijital okuryazarlık, yeni teknolojileri kullanabilme, interneti aktif bir biçimde kullanabilme, içerik oluşturabilme, yeni çıkan içerikleri yakından takip edebilme yetenekleridir ve bir dijital liderin başlıca yeteneği bu olmalıdır (Sullivian, 2017(a)).

Bunlarla beraber yine başlangıçta olması beklenen özelliklerden birisi dijital liderlerin entelektüel meraklarının fazla olmasıdır. Dijital liderler entelektüel merakları çerçevesinde geleneksel yönetim biçimlerini bilip araştırırken bir yandan da bunları dijital trendlerle entegre edecek kültüre de sahip olmalıdır (Roe, 2018(a)). Bir diğer özellik ise etkileme, eğitme ve işbirliğine açık olmadır. Dijital liderler bulundukları kuruluşlarda diğer liderleri ve çalışanları, dijitalleşmenin önemi ve gerekliliği konusunda etkileyebilmelidir. Bazı geleneksel yönetici ya da çalışanlar dijitalleşmeyi rakip olarak, işlerini ellerinden alacak bir durum olarak görebilirler. Dijital liderlerin burada etkileme ve nasıl kullanıldığına dair, faydalarına dair bir öğretme yeteneğine de sahip olması zorunludur yoksa firma asla dijitalleşme yolunda sağlam adımlarla ilerleyemez. Dijital liderin bu yolda sağlaması gereken bir işbirliği de mevcuttur, işbirliği olmazsa da ilerleme sağlanamaz (Fukuzawa, 2016(c)). ü

Bir diğer önemli konu müşterilerin, insanların doğasını anlamaktan geçmektedir. Dijital lider her ne kadar yeni trendleri ve teknolojileri takip etse de geleneksel anlamda insan faktöründen uzaklaşmamaya dikkat etmelidir. Müşterilerin beklentilerini öne çıkaran ve aslında dijitalleşirken bir yandan insan odaklı olarak kişiselleşen bu dönemde liderler, geleneksel bir takım mevzuları (özellikle müşteri ve insan bazında) öne koymalı ve dikkat etmelidirler (Roe, 2018(b)). Dijital çağın fazlasıyla öne çıkan terimlerinden birisi ise veridir. Veriyi değerlendirme yorum yapabilme ve veriden hareketle eyleme geçme de dijital liderlerden beklenen yetenekler arasında gelmektedir. Bu verileri kullanarak mükemmel içgörüler üretmek ve geleceğe dönük planlar yapmak dijital liderlere bağlıdır (Roe, 2018(c)). Veri konusunda liderlerin yapması gereken bir diğer husus şudur; dijital liderler veri toplama, analizler yapma sonuç olarak verilerin önemlerini fazlasıyla anlamalarını sağlama konusunda çalışanlarını da etkilemeli onlara yol göstermelidir (Davenport, 2018(b)). Geleneksel liderlikte de önem arz eden fakat dijital liderlikte öncesine göre çokça öne çıkan diğer bir özellik ise etkili iletişim becerileri kurabilmektir. Dijital liderin çevresindekileri etkileme ve onlara yeni şeyler öğretme katma becerisi olması gerektiğinden bahsetmiştik, bunları yaparken sahip olması gereken etkili iletişim becerileridir. Dijital liderler açık ve düzgün bir şekilde iletişim kurabilme yeteneğine sahip olmalı, stratejilerini ve hedeflerini çalışanlara aktarırken, onlardan gelen soruları cevaplayabilmelidirler (Kotter et al.,2012(a)). Liderler iletişim kurmada ne kadar becerikli olurlarsa hem şirket içi hem de şirket dışı koordinasyon o denli güçlü olacaktır (Sürücü et al., 2021(a)). İletişim becerilerinin öneminde yukarda bahsettiğimiz her yazarın ortak kanıda olduğunu da belirtmek gerekir.

Sonuçta bütün bu tanımlamalardan ve liderlerde bulunması beklenen özelliklerden yola çıkarak liderlerin, örgütlerin dijital dönüşümdeki rollerini ve yapması beklenen işleri bazı genel başlıklar etrafında toplayabiliriz. Bunlardan ilki yukarıda da çoğu yazarın değindiği vizyon sahibi olma ve vizyon oluşturma olarak söyleyebiliriz. Dijital liderlerin ilk rolü yaşanan dijital dönüşümün örgütü nereye götüreceğini, gelecekte nasıl bir yere geleceklerini, örgütün rekabet etme gücünün ne denli artacağını net bir şekilde firmadaki herkese açıklaması olacaktır. Böylece net bir vizyon gören çalışanlar motive olacaklar ve dijital dönüşümü, bunun şirket ve kendileri için ne anlama geldiğini bir bütün olarak kavrayabileceklerdir (Davenport, 2018(c)). Bir vizyon ortaya koymanın ve dijital dönüşüm yaşamanın tek tarafı teknolojik yatırımlar yapmak değildir aynı zamanda bir diğer göz ardı edilemez aşaması strateji ve plan oluşturmaktır (Güler, 2023(a)). Dijital liderler, dönüşümü başından sonuna kadar planlamalı bu planlamaları da şirketin liderlerine ve çalışanlarına ayrıntılı olarak anlatmalıdır. Burada anlatmak kısmı ayrıca önemlidir çünkü şirketin tamamı bu sürecin kısa zamanlı bir trend değil uzun zamanlı ve sürekli eklemlenerek ilerleyecek bir süreç olduğunu net bir biçimde anlamalıdırlar (Sürücü et al., 2021(b)).

Bir diğer başlık olaraksa gelenekselden gelen yetenekle yeniyi birleştirmesi gerektiğini söyleyebiliriz. Dijital liderlerin üstlenmesi gereken ilk rollerden birisi şirketin geçmişi ve geleceği arasında özellikle de bu dijital çağda adeta köprü görevi kurabilmektir. Değişimler sırasında çalışanların endişeleri korkuları ve kaygıları olması muhtemeldir. Liderler bu korkuları gidermeli onları değişime hazırlamalıdır (Kotter et al., 2012(b)). Bütün bunları yaparken iletişim becerilerinin gerekliliği de öne çıkmaktadır etkili iletişim becerilerine sahip liderler, çalışanları da dönüşüm sürecindeki karar alma süreçlerine dahil etmeli ve onların da etkin rol oynamalarını sağlamalıdır. Bu sayede çalışanlar değişim, dönüşüm süreçlerini benimseyerek daha etkili olabileceklerdir (Senge, 1990(a)).

Dijitalleşmenin hızla artmasıyla beraber, örgütlerin bu sürecin dışında kalmaları adeta imkansız hale gelmiştir ve doğru bir şekilde dijitalleşemeyen örgütlerde rakiplerinin karşısında hayatta kalma konusunda zor duruma düşmektedirler. Dijitalleşmenin getirdiği birçok yenilik olmuştur bunlar iş yapma biçimlerinden en temel hayati konulara kadar uzanmaktadır fakat şirketler için doğurduğu önemli bir yenilik, dijital liderler olmuştur (Sürücü et al., 2021(c)).  Dijitalleşme çağında liderler geleneksel liderlerden birçok açıdan ayrılmışlardır. Geleneksel liderlerin de o yeteneklerini kendilerinde bulunduran bu yeni dijital liderler onlara ek olarak birçok yeni özelliği kendilerine eklemek zorunda kalmışlardır ve bazı özellikler de eskiye nazaran daha etkili hale gelmiştir (Güler, 2023(b)). Bunlara başta vizyoner olma ve bu vizyonu örgütün geri kalanına aktarma getirilebilirken yeni özelliklere de sosyal medya kanallarından tutun da birçok yeni teknolojik gelişmeyi yakından takip ederken onları etkin kullanabilme becerilerini de ekleyebiliriz. Yeni teknolojileri etkin bir biçimde kullanan dijital liderler verinin önemini kavrayan ve onu yorumlayıp kullanmayı da bilenlerdir (Roe, 2018(d)). Bu yeni dijital liderler bütün yeni trendleri takip edip şirketin teknolojik anlamda doğru yatırımları yapmasını sağlayacak strateji ve vizyonu belirlerken bir yandan da şirket çalışanlarının bu yeni teknolojilere uyumuna özen göstermeli, şirketin tamamına doğru bir şekilde yapılan işleri açıklayabilmelidir (Senge, 1990(b)). Sonuç olarak dijital liderler, vizyonları ile örgütlerin hem fiziksel hem de ruhsal anlamda yani tam anlamıyla dijital çağı yakalamasını sağlayan ve pazarda rakiplerinin önüne geçmesine yardımcı olanlardır diyebiliriz.