En Nadir Bulunan Erkek Sesi: Kontrtenorlar

Bu yazımda kısaca, fazla vokal detaylarda boğulmadan dinlemekten çok zevk aldığım, ayrıca daha fazla ilgi ve saygı hak ettiklerini düşündüğüm kontrtenorlardan bahsetmek istiyorum. Baştan da belirtmek istiyorum, o sesleri çıkaran bir kadın değil o bir kontrtenor! Günümüzde kontrtenor terimi, kısaca en yüksek-tiz erkek sesiyle şarkı söylemek için eğitilmiş erkek opera yorumcuları için kullanılmaktadır. Bir diğer ifadeyle, ses kası yapısı ve rengi sayesinde, en alçak (alto) veya orta kalınlıktaki bir kadın sesine (mezzo-soprano) eşdeğer yükseklikte bir kafa sesiyle/falsettoyla şarkı söyleyebilen yetişkin erkek sanatçılar diyebiliriz.

Neden özellikle yetişkin olarak nitelendirdiğime gelirsek, öncelikle kontrtenorların çıkış noktası olan Barok döneme bir göz atmamız gerekebilir. Barok dönemde -ki bizdeki Lale Devri’ne denk geliyor- kadınların sahneye çıkması, daha doğrusu kilise korolarında yer alması yasak olduğu için, kadın rollerini kadın sesi çıkarabilen erkekler seslendiriyor ve canlandırıyormuş. Hatta kiliseler, kimsesiz ve sesi ince olan çocukları, ergenliğe girip sesleri kalınlaşmadan önce hadım ediyormuş. Böylece Kastrato geleneği doğmuş ve kadın "soprano performansı" sergileyebilen "kastrat yorumcular" dönemi başlamış. Ne var ki, zamanla bu uygulama olumsuz görülerek yasaklanınca, kontrtenorlar, yani herhangi bir hadım işlemi uygulanmayan ve doğal kafa sesleriyle soprano aryaları söyleyebilen yetişkin erkek sanatçılar, bu şarkı söyleme geleneğini devam ettirip günümüze ulaştırmışlar.

Bugün yine, başta Rönesans ve Barok müziği olmak üzere, uluslararası alanda yaygın olarak yetiştirilmektedirler. Maalesef, Türkiye'de kontrtenor yetiştiren konservatuvar sayısı görece eksik de olsa, müziğin daima süregelen değişimi ve kendini güncellemesiyle beraber sayılarının arttığını söyleyebiliriz. Kendi içlerinde alto, mezzo ve sopranist kontrtenor olarak ayrılsalar da ortalama ses genişlikleri, piyanoda iki sol (G3-G5) notaları arasındadır denilebilir. Kastrat çocuklar kadar ince ve kadınsı sesleri olmasa da, diğer ses tiplerine nazaran kontrtenorlar, doğal ve duygulu tınılarıyla duyabileceğiniz en nadir sesler arasındadır. Onlara kulak vermek benim için bir zevk meselesi çünkü "kadın gibi bağırıyor, kulaklarımızı tırmalıyor" görüşünde olan dinleyiciler de var benim gibi onların "hüzünlendiren ve rahatlatan" seslerini dinlemeyi çok sevenler de. Bu yüzden yine "renkler ve zevkler tartışılmaz" mottosundan hareketle, yazımı favori kontrtenorlarımdan Fransız Philippe Jaroussky ve Arjantinli Franco Fagioli'nin seslendirdiği eserlerle bitirmek istiyorum, mutlaka bir şans verin.

Sanatla Kalın!