Enerji İçeceklerini Bu Kadar Tehlikeli Yapan Şey Nedir?

Özellikle de 21-35 yaş arasındaki genç yetişkinler arasında popülerleşen bi hipertonik içecek olan enerji içecekleri, aynı zamanda aktif olarak spor yapanlar ve atletler tarafından da kullanılmaktadır. Tüketilmesinden kısa bir süre sonra belirgin bir fiziksel ve mental performans artışı gözlenebilir. Enerji içeceklerinin bilişsel performans üzerine olan bu etkileri, içeriklerindeki kafeinden kafeinden kaynaklanmaktadır. Fakat uzun süre kullanımında bu tür içecekler insan bedeni için oldukça zararlıdır; özellikle de alkol gibi uyuşturucu maddelerle tüketimleri sonucunda kritik tablolar ortaya çıkabilmektedir.

Enerji içeceği tüketimi özellikle üniversite öğrencileri arasında popüler bir davranış olarak saptanmıştır. Araştırılan 496 öğrencinin %51'i her ay bir enerji içeceğinden daha fazla enerji içeceği kullandıklarını söylemişlerdir.

Alkol ile Kullanımı

Enerji içeceklerinin alkol ile kullanımı sonucu sarhoşluk seviyesinde yanlış yorumlamalar gerçekleşebilir. Kafein ve alkolün idrar söktürücü etkisiyle kişinin susuz kalma riski artar ve bir uyarıcı (kafein) ile depresan (alkol) maddenin birlikte kullanımı sinirlerin beyne çelişkili mesajlar iletmesine, kalp atışında hızlanmalara veya kalp çarpıntısına neden olabilir. Bu tür etkilerle beraber 2015'te EFSA, Enerji içeceklerinin diğer bileşenlerinin bunun gibi içeceklerde yaygın olarak bulunan konsantrasyonlarda tüketilmesinin, 200 mg'a kadar tek doz kafeinin güvenliğini etkilemeyeceği sonucuna varmıştır. Ayrıca EFSA'ya göre kandaki oranını %0,08 yapan alkol tüketimi, 200 mg'a kadar tek doz kafein güvenliğini etkilemez, bu seviyeye kadar kafeinin alkol zehirlenmesini maskelemesi olası değildir.

Enerji İçeceklerinin İçeriği

Enerji içecelerinin içeriğinde tipik olarak yüksek miktarda kafein ve şeker, değişen oranlarda B vitamin kompleksleri, taurin, guarana, ginseng, yohimbin, inositol, glukoronolakton ve karnitin bulunmaktadır.

Kafein

Matein ve guaranin olarak da bilinen bir alkaloiddir. Termojenik bir özellik taşımasıyla yağ tüketimini artırır ve iştahı azaltır. En sık kullanılan psikoaktif maddelerden biridir. 2007 yılında FDA'nın güvenli olarak açıkladığı kafein miktarı 100 mg'dır. FDA yaklşık olarak 1200 mg'lık kafein tüketiminin kişi üzerinde toksik etkiler bırakabileceğini ve kişinin nöbetler geçirebileceğini belirtmiştir. Normal bir enerji içeceğinde 38-144 mg arasında kafein bulunmaktadır. Kafein alımı kişiyi başlangıçta daha konsantre, odaklı ve üretken hale getirirken bir süre sonra (yaklaşık 4-6 hafta) konsantrasyonu azalttığı, nörotransmitter yıkımına neden olarak öğrenme yeteneğini azalttığı, uykuya dalmakta güçlük çekme ve uyku sorunlarına neden olduğu bilinmektedir.

Günlük 400 mg'dan az kafein tüketimi sağlıklı bir bireyi etkilemezken kafein gün 400 mg'ı aştığında birçok yan etkiye neden olabilmektedir. Bu miktar; kişinin kilosuna, bağışıklık sistemine vb. özgün niteliklerine göre değişebilmektedir.

Akut yüksek dozda kafein alımı, baş ağrısı, huzursuzluk, sinirlilik, öfori, uykusuzluk, yüzde kızarma artmış idrara çıkma, gastrointestinal rahatsızlıklar, kas kitle kaybı, konuşma akıcılığında azalma, hızlı ve düzensiz kardiyak atım, oryantasyon bozukluğu, halüsinasyon ve psikoz gibi birçok rahatsızlığa neden olabilmektedir.

Taurin

Doğal bir aminoasit olan taurin, sağlıklı bir insan vücudunda ortalama 40-400 mg arasında bulunurken enerji içeceklerinde ortalama 1000 mg civarında bulunmaktadır. Ratlar üzerinde yapılan bir araştırmanın sonucunda taurin tüketiminin serebral dopaminerjik iletimi değişerek hipotermiye neden olduğu belirtilmiştir.

Guarana

Kaynağı Güney Amerika olan 'paulline cupana' bitkisinin tohumlarından alınan uyarıcı özellikli bir maddedir. İçeriğinde yüksek oranda kafein, teobromin, teofilin ve tanin içermektedir. Enerji içeceklerinin içeriğinde bulunan kafein etkisinin gizli artışına sebebiyet vermektedir.

Ginseng

Panaks ginseng bitkisinin köklerinden alınan uyarıcı bir maddedir. Çok eski bir geçmişe sahiptir, yüzyıllardır enerjiyi artırma, strese karşı sirenç sağlama ve hafızayı geliştirmekte kullanılır. Özellikle uzakdoğuda sıkça kullanılmaktadır, fakat farmakolojik özellikleri net olarak bilinmemektedir. İnsomni, bulantı, baş ağrıs, burun kanaması, yüksek arteryal basınç, karın ağrısı gibi yan etkilere sahiptir. Ginseng, antidepresanlarla beraber kullanıldığında serotonin sendromu ve maniye neden olabilir. Ayrıca psikotikilaçların ekstrapiramidal yan yan etkilerini daha çok artırabilir.

Yohimbin

Oldukça güçlü stimulan (dikkat artırıcı) bir madde olup afrodizyak özelliği ile erektil disfonksiyon tedavisinde kullanılır. Kafeine benzer olarak yağ kaybını artırıcı etkisi bulunmasıyla beraber anksiyete, insomni, baş ağrısı, baş dönmesi, halusinasyon, kalp hızında artış gibi yan etkilere sahiptir. Ayrıca epileptik nöbet ve böbrek yetmezliğine de neden olabilir.

İnositol

Depresyon tedavisinde, serotonin miktarının artışı için kullanılır. Kafein alımı, inositol etkisini azaltıcı bir yönde etkiler.

Glukuronolakton

Karaciğerde glikozun metabolize edilmesi sonucu oluşan doğal bir madde olmasına rağmen enerji içeceklerinde bulunan glukuronolakton, sentetik bir maddedir ve insan vücudunda olması gereken miktardan çok daha fazlasınu içermektedir.

Enerji İçeceklerinin Etkileri

Enerji içeceklerinin kognitif ve psikomotor fonksiyonlara olan olumlu etkileri, odaklanmada ve konsantrasyonda artış sağlaması, uyku halini azaltarak kişiyi daha dinç hale getirmesi, fiziksel performansı artırması vb. yaygın görüşlerin yapılan araştırmaların sonucunda da ortaya çıkışıyla enerji içeceklerine olan talepte artış gözlemlenmiştir. Enerji içeceklerinin bu tür etkileri gerçekleştirse de bağımlılık yapan ilaçlara benzer olarak dopamin, serotonin, noradrenalin ve adrenalin büyük miktarlarda ve uzun sürede salımı yaptığı da kanıtlanmıştır. Enerji içeceklerinde dopamin yapımının öncül maddesi olan T-tirozin maddesi bulunmaktadır, bu madde vücut içerisinde nörotransmitter salımını artırarak vücuttaki nörotransmitter boşalmasına neden olur. Bu da vücutta negatif bir dengeye sebebiyet verir, enerji içeceği tüketiminden yaklaşık 5 saat sonrasında görülen yorgunluktaki artış, bu negatif balansın bir işareti olarak görülebilir.

Enerji içeceklerinin vücutta daha da tejlikeli bir etkiye sebep olmasına katkı sağlayan en önemli maddelerden biri de alkoldür. Alkol ile birlikte, yoğun miktarda enerji içeceği tüketimi santral sinir sistemini oldukça olumsuz etkiler. Enerji içecekleri ve alkol ile ilgili gözlemlenen bir vaka aşağıda belirtilmiştir:

Daha önce sağlıklı olan 37 yaşındaki erkek hasta, tanıklı tonik-klonik nöbet sonrası acil servise getirildi. 20 yıldır sigara içiyordu (günde 2 paket). Ara sıra enerji içecekleri ile birlikte alkol (her akşam 35 cl) kullanım öyküsü mevcuttu. Eşinin ifadesine göre hasta, bilincini kaybetmeden hemen önce aç karnına 3 kutu enerji içeceğini votka ile içiyordu.

Sonuç

Sonuç olarak; marketlerden, tekellerde kolayca ulaşabileceğimiz enerji içeceklerinin aslında oldukça tehlikeli ve zararlı oldukları söylenebilir. Fakat yine enerji içeceklerinin tıbbi açıdan insan sağlığına olan etkilerine dair araştımalar oldukça yetersizdir. Alkol ile kullanımı sonucunda bağımlılık riski yükselen bu tür içecekler üzerine daha fazla deneysel araştırmaların yapılması gerektiği söylenebilir.

Kaynakça

1. DİKİCİ, S., What Do We Know About Energy Drinks?, Dicle Medical Journal/Dicle Tip Dergisi, 2013
2. ARPACI, N., Enerji İçeceklerinin Gücü Nedir?, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 2011
3. İŞÇİOĞLU, F., Üniversite Öğrencileri Arasındaki Enerji İçeceği Tüketimi Ve Bilinci Araştırması, Academic Food Journal, 2010
4. DİKİCİ, S., Do Energy Drinks Cause Epileptic Seizure And Ischemic Stroke?, The American Journal of Emergency Medicine, 2012