Fransa Siyasal Sistemi

Fransa tarihsel süreçte farklı rejimleri deneyimlemiş bir ülkedir. Özellikle Fransız devriminden itibaren mutlak monarşi, devrimci diktatörlük, cumhuriyet gibi farklı devlet biçimlerini ve siyasi rejimleri deneyimlemiş bir ülkedir. Fransa, hükümet sistemi bağlamında farklı modelleri deneyimlemiştir (Yayla, 2017). Öncelikle parlamenter sistemi benimseyip denedikten sonra bu sistemin ülkede yaratmış olduğu krizleri aşmak amacıyla “yarı başkanlık” isimli yeni bir modeli kendi koşullarında geliştirmiş bir ülkedir.

Fransa devrimi fikri yönden Valtaire’den sosyal ve ekonomik reformlar yönünü; Rousseoudan kişi hakları ve toplumsal sözleşme fikrini; Montesque’dan ise kuvvetler ayrılığı fikri bağlamında gelişen bir devrimdir (Öztekin, 2016). Fransa ülkesinin en önemli olaylarından biri karşılaştırmalı siyasette alttan(toplumun orta ve alt kesimi tarafından gerçekleştirilen) gelen bir devrim olarak tarif edilen Fransız devrimidir (Dikici & Sayarı, 2016). Fransız devrimi gerek ulusal bazda gerekse uluslararası bazda etkinliğini gösteren bir devrimdir. Ancak Fransa siyasi yapısı için ayrıca bir yeri vardır ve siyasi anlamda etkinliğini hala devam ettirmektedir. 

Fransa coğrafi anlamda üç kenarı denizlerle ve üç kenarı kara ile çevrili bir Atlantik, Akdeniz ve Alpler ülkesidir. Coğrafyasında verimli tarım arazileri, taşımacılığa uygun nehirler, zengin maden kaynakları vardır. Ilıman bir iklim çeşitliliğine sahip bir ülkedir (Roskin, 2016). 

Fransa diğer Avrupa devletlerine kıyasla siyasi birliğini erken tamamlamıştır. Özellikle bu deneyimi Fransa’nın siyasi ve idari anlamda mutlakiyetçi bir idari ve siyasi yapı kurulmasına yol açmıştır. Buna bağlı olarak Fransa’nın en temel özelliklerinden biri olan merkezi bürokrasi ortaya çıkmıştır (Yayla, 2017). Bu bürokratik anlayış katı bir yapıdadır. Siyasi ve idari yapılanma anlamında da katı üniter yapılı bir devlettir.

V. Cumhuriyet Anayasası

V. Cumhuriyet anayasasının en köklü değişikliği yarı başkanlık sistemini ihdas etmesidir. Fransa’nın üçüncü ve dördüncü cumhuriyet döneminde yaşanan siyasi istikrarsızlıkların giderilmesine tepki olarak hazırlanan bir anayasadır (Parlark & Caner, 2013). Bu açıdan kriz durumlarında etkin ve hareketli çözümler üretecek bir yürütme erki tasarlanmıştır.

V. Cumhuriyet anayasası uzun ve katı nitelikte bir yapıya sahiptir. 1789 bildirisinin insan hakları ve ulusal egemenlik ilkeleri anayasa gözükür. Fransa anayasası özellikleri itibariyle hem maddi anlamda bir anayasa niteliğinde hem de şekli/organik bir anayasa olarak tanımlanabilir. Ayrıca yazılı bir anayasadır. Uzun bir anayasa olması dolayısıyla kazuistik(düzenleyici) bir anayasadır. Fransa anayasasında idari ve siyasi örgütlenme biçimi olarak üniter devlet anayasasıdır. Hükümet sistemi olarak ise yarı başkanlık sistemini dayatan bir anayasadır. Fransa anayasasında devletin laik, demokratik sosyal ve bölünmez bir cumhuriyet olduğu vurgulanmaktadır.

1958 Fransız anayasasının temel özellikleri şunlardır (Öztekin, 2016):

1- Genel oy iktidarın kaynağı olarak görülür.

2- Kuvvetler ayrılığı bağlamında yasama ve yürütme birbirinden ayrılmalıdır. Yargı ise bağımsız olmalıdır.

3- Hükümet parlamento karşısında sorumlu olması esası benimsenmelidir.

4- Anayasada, denizaşırı ülkeler yani uluslararası ilişkiler düzenlenmiştir.

Hükümet Sistemi

Fransız siyasal sisteminin en temel özelliği yarı başkanlık sistemidir. IV. Cumhuriyet döneminden farklı olarak günümüzde yarı başkanlık isminde bir hükümet sistemi ile yönetilir. Bu sistemde Fransa’nın tarihsel bağlamda sahip olduğu mutlak monarşi döneminin siyasi kültürünün de yansımaları bulunmaktadır. Yarı başkanlık sistemi hem parlamenter sistemden hem de başkanlık sisteminden unsurlar barındırır. Bu yönüyle melez veya hibrit bir hükümet biçimi olarak ifade edilir (Yayla, 2017).

Yarı başkanlık sistemin de farklı uygulamaları görülmektedir. Bazı yarı başkanlık modelleri parlamenter sistem ağırlıklı işlerken bazıları ise başkanlık sistemi ağırlıklı işlemektedir. Fransız yarı başkanlık sisteminde başkan önemli yetkiler ile donatıldığı için genellikle başkanlık sitemi ağırlıklı bir sisteme sahiptir (Akçalı, 2016).

Yasama

Fransa’da yasama organı iki kanattan oluşur. Alt meclis niteliğinde milli meclis bulunur. Birde yüksek yasama organı olarak senato bulunur. Milli mecliste komisyonlar bulunur. Bunlar kanun tasarısını hazırlayarak görüşmek ve değerlendirmek üzere Milli Meclise göndererek yasama fonksiyonunu yerine getirir. Senato ise üst meclis niteliğinde olmasından dolayı birtakım denge ve denetleme görevlerini üstlenir (Yayla, 2017).

Yürütme

Yürütme organı düalist(ikili) bir yapıdadır. Yürütmenin bir parçası Cumhurbaşkanı iken bir parçası ise başbakandır. Başbakan hem parlamentoya karşı hem başkana karşı sorumludur. Başbakanı, başkan atamaktadır. Ancak parlamentonun başbakanı atama kararını onaylaması gerekir. Sistemin istikrarı bir bakıma başbakan ile başkanın işbirliğine veya aynı siyasi eğilime sahip olmasına bağlıdır (Yayla, 2017).

Başkanın kanunları veto etme yetkisi yoktur ancak yeniden gözden geçirilmesini talep edebilir. Başkanın referanduma götürme yetkisi bulunur. Başkan bütün kanunları ve kararnameleri imzalamak durumundadır. Başkanın meclisi fesih etme yetkisi; seçime götürme çağrısı yapabilir.

Bakanlar başbakan tarafından atanır. Ancak bir milletvekili bakan olacak ise milletvekilliğinden istifa etmek durumundadır. 

Başbakan siyasal sistem içerisinde en güçlü politikacı olarak görülür. Ancak başbakan güvensizlik oyuyla yani parlamento tarafından düşürülebilir.

Başkan ile başbakan anlaşırsa kanun hükmünde kararname çıkarabilirler. Görüldüğü üzere kararname çıkarabilmesi karşı imza kuralına bağlıdır. Başkan tek başına yasama işlemi yapamaz. Görüldüğü üzere, parlamenter sistemden farklı olarak Fransa’da başkan sembolik değildir; siyasi bir figürdür (Akçalı, 2016).

Yüksek Yargı (Anayasa Konseyi)

Anayasa Konseyi dokuz üyeden oluşmaktadır. Üyelerin görev süresi dokuz yıldır. Anayasa konseyinin her üç üyesi sırasıyla başkan, milli meclis ve senato tarafından atanır. Anayasa konseyi üyeleri hukukçulardan ziyade siyasi kişilerden oluşur veya atanır (Roskin, 2016).

Fransız Anayasa Mahkemesinin temel görevi organik ve basit yasaların anayasaya uygunluğunu denetlemektedir. Bu bakımdan aceleyle ya da iyi ele alınmamış yasalar için fren mekanizması görür (Roskin, 2016). Seçimlerde yapılan itirazları inceler ve denetler. Cumhurbaşkanı görevini yapmadığını tespit etmesi durumunda görevine son verebilme yetkisi vardır.

Siyasi Partiler

Fransa çok partili bir yapıya sahiptir. Bu bağlamda üç büyük siyasi parti üç küçük siyasi parti sistem içerisinde etkinlik gösterir. Bu partiler sağ-sol çerçevesinde blok oluştururlar. Siyasi partilerin isimleri sürekli değişkenlik gösterir (Öztekin, 2016).

• Cumhuriyet için birleşme: Devletçi, planlamacı ekonomik modeli savunan, De Goulcüler, modernistler, toplum gruplarının muhafazasını savunan merkeziyetçi ve ademi merkeziyetçi gruplar bulunur.

• Fransa Demokrasi için birlik: Liberal, hiristiyan demokrat, radikal, eski siyasi gruplar ile sol olmayan gruplardan oluşur.

• Sosyalist Parti: Parti içi demokrasinin olduğu; komünist olmayan en güçlü sol partidir. İdeolojik açıdan marksistir.

• Küçük Partiler: Komünist Parti, Irkçı Ulusal Cephe ve yeşiller partisi bulunur.

Seçim Sistemi

Cumhurbaşkanı seçimi bütün ülke genelinde iki turlu çoğunluk sistemine göre yapılır. Yani ilk turda adaylardan birinin ilk turda mutlak çoğunluğu kazanması gerekmektedir. Hiçbir aday kazanamaz ise ikinci turda en çok oy alan iki aday yarışır ve en çok oy alan başkanlık seçimini kazanır (Öztekin, 2016).

Milli Meclis seçimleri çoğunluk seçim sistemine göre yapılır. Bu çoğunluk sisteminin iki kriter çerçevesinde şekillenir. 3500’den az komünler için iki türlü çoğunluk oylaması yapılır. Birinci turda mutlak çoğunluk ve ¼ seçmenin oyunun alınması gerekir. İkinci tura kalınması halinde ise basit çoğunluk usulü uygulanır.

3500’den fazla komünler için ise nispi seçim sistemi uygulanır. İlk turda mutlak çoğunluğu elde eden liste sandalyelerin yarısından fazlasını kazanmış olduğu sayılır. Geri kalan parti listelerinden %5’i geçenler nispi temsile göre dağıtılır. İlk turda mutlak çoğunluğu hiçbir liste kazanamasa, ikinci turda %10’u geçen partiler seçime katılır (Öztekin, 2016).

Senato(üst meclis) üyeleri ise doğrudan seçmenler tarafından değil; seçmenler heyeti tarafından seçilerek oluşturulmaktadır.

Siyasi Kültür ve Seçmen Davranışı

Fransız siyasi kültürü öncelikle siyasal sistem açısından ele alınabilir. Fransız devlet başkanını sınırlandıran en önemli etkenler parlamenter rejim geleneği ve siyasi kültürüdür. Fransız siyasi kültürüne bağlı olarak çıkan kohabilitasyon yani birlikte yönetim anlayışı sistem açısından bir denge unsurudur. Bu durumda başkan ile başbakan farklı siyasi eğilimlere sahip olarak sistemi idare ederler. Ancak böyle bir yönetim anlayışında devlet başkanı daha geri planda kalır. Parlamenter sisteme uygun olarak başbakan daha etkin bir siyasi aktör olur. Yani bu dönemde parlamenter sisteme yakın bir hükümet biçimi görülür (Akçalı, 2016).

Fransa’da genel olarak iki tip siyasi kültür görünür. Birinci tür siyasi kültürün temsil eden kesim; katolik, kiliseye giden, çifçi, eğitim düzeyi daha az, muhafazakar, ve Fransız devrimine belli ölçüde karşı olan kesimdir. Bu kesim sağ partilere oy verir; sosyalist hükümetlerden hoşlanmazlar (Roskin, 2016).

İkinci tür siyasi kültürü temsil eden kesim ise; Paris bulvarlarında yaşayan, entelektüel, seküler, solcu, gazate okuyan, eğitim düzeyi yüksek ve Fransız devrimini benimseyen kimselerden oluşur. Bunlar genellikle siyasi davranış olarak sol partileri tercih ederler. Görüldüğü üzere Fransa’da devrimin etkisi siyasi kültürü de şekillendirmiştir. Yine siyasi kültürü şekillendiren bir başka etkende dindir. Fransa’da seküler-dindar ayrımı toplumu ikiye bölmektedir. Bu yönüyle toplum kutuplu bir yapıdadır. Yani temel bölünmüşlük seküler-dindar ayrımına dayanır (Roskin, 2016).

Fransız siyasi tutumlarının kökeninde tarihsel bağlam, bürokratik yönetim anlayışı yani düzen ve akıl idealleri vardır. Ancak bu idealler mükemmel bir şekilde gerçekleşemediği için toplumda mutsuzluk hakim olur (Roskin, 2016).

Fransız halkı, kişisel ilişkiler bakımından soğuk ve güvensizdirler. Aileleri dışındaki kimselere soğuk davranır ve güvenmezler. Ancak Fransızlar ulusal ve mahalli kimlikleri ile gurur duyar ve övünürler (Yayla, 2017). 

Sonuç olarak Fransa, modern devlet teorisi ve karşılaştırma siyaset bakımından anayasası, siyasal sistemi, partileri seçim sistemi ve siyasi kültürü ile değerlendirilebilir. Fransa, tarihsel ve felsefi bağlamda bir siyasi kültür oluşturmuş ve siyasi sistemini de buna göre şekillendirmiştir.

Kaynakça

Yayla, A., 2017. Karşılaştırmalı Siyaset Bilimi. Ankara: Liberte Yayınları.

Öztekin, A., 2016. Siyaset Bilimine Giriş. Ankara: Siyasal Kitabevi.

Parlark, B. & Caner, C., 2013. Karşılaştırmalı Siyasal ve Yönetsel Yapılar. Ankara: Orion Kitabevi.

Dikici, B. H. & Sayarı, S. düz., 2016. Karşılaştırmalı Siyaset. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Akçalı, P., 2016. Karşılaştırmalı Devlet Sistemlerine Giriş. Ankara: İmge Kitabevi.

Roskin, 2016. Çağdaş Devlet Sistemleri. Ankara: Liberte Yayınları.