Osmanlı'nın Aşırı Tağşiş Uygulamaları

Tağşiş işlemi sadece Osmanlı değil diğer devletler tarafından da uygulanan bir politikaydı. Tağşiş işlemi günümüzde para arzını artırma yani para basma işlemidir. Aşırı para basmak günümüzde enflasyon yarattığı gibi, aşırı tağşiş uygulamaları da enflasyon yaratmaktaydı. Ancak geçmiş dönemlerde tahmin edersiniz ki para basmak günümüzdeki kadar kolay değildi.

Tağşiş işlemi nasıl yapılıyordu?

Tağşiş devletin piyasadaki altın ve gümüş sikkeleri toplayıp içerisindeki değerli maden miktarını düşürdükten sonra tekrar piyasaya daha fazla miktarda para sürmesi ile yapılan işlemdir. Osmanlı Devleti incelendiğinde bu işlemi genellikle gümüş akçeler üzerinde uyguladığını görüyoruz. Altın akçelerin tağşişi 18.yy' a kadar görülmemektedir. Erken dönem incelendiğinde en çok tağşiş işlemine Fatih Sultan Mehmet döneminde rastlanır.

Osmanlı 1585 tarihinde en büyük tağşiş uygulamasını gerçekleştirmiştir. Yapılan tağşişler ile gümüş akçelerin içerisindeki gümüş miktarı büyük ölçüde düşürülmüş ve ağırlıkları buna bağlı olarak oldukça azalmıştır. 100 dirhemden kesilen akçe miktarı 450'den 800'e çıkmıştır. Yani piyasaya akçe sürülmüştür.

Tağşiş uygulamalarının çeşitli nedenleri olmakla beraber Osmanlı Devletine baktığımız zaman uygulanan tağşiş işlemlerinin en önemli nedeni piyasaya daha fazla akçe sürerek ek gelir elde etme amacını görürüz. Tağşiş uygulamaları her ne kadar develüasyon amaçlı kullanılıyor gibi gözüksede dış borçları kapamak için de kullanıldığını söyleyebiliriz.

Uygulanan tağşiş işlemleri sonucunda tıpkı günümüzde olduğu gibi halkın satın alma gücü düşmekteydi. Osmanlı'da satın alma gücü düşen yeniçeri ve memurlar tağşiş işlemleri sonrasında ayaklanmıştır. Yeniçeriler'in bu ayaklanmaları zaman zaman çok etkili olmuştur örneğin; 1585 yılında yapılan tağşiş sonucunda satın alma gücünün düştüğünü fark eden yeniçeriler ayaklanmış ve maaşlarına zam yapılmasını istemişlerdir. Dönemin para işleri sorumlusu Rumeli Beylerbeyi Mehmet Paşa'nın kellesini istemişler, padişah ise yeniçerilerin bu talebini yerine getirmek zorunda kalmıştır. Bu olay Beylerbeyi Vakası olarak tarihe geçmiştir.

Tağşiş işlemlerinin bazı dönemlerde sorunlara çözüm getirdiğini de söyleyebiliriz. Ancak tağşiş işlemi yararlıdır diyemeyiz, yeniçerilerin ayaklanmasındaki olayı örnek olarak alırsak topluma ciddi zararlarının olduğunu görebiliriz. Dolayısıyla tağşiş işlemlerinin etkinliği devletin o dönemdeki siyasi gücüne ve toplumun direniş gücüne bağlıdır.

En Çok Para Basılan Dönem-II. Mahmut Dönemi

II. Mahmut dönemi Osmanlı için önemli gelişmelerin yaşandığı dönem olarak bilinir. Osmanlı'nın en zor dönemlerinde tahta geçmiştir. Mehmet Paşa İsyanı, Fransa'nın Cezayir'i işgali, Osmanlı-Rusya Savaşı ve daha fazlası II. Mahmut dönemine denk gelmektedir. II. Mahmut Dönemi'nin en önemli gelişmesi olarak yeniçeri ocağının kaldırılması Vak'a-i Hayriye olarak bilinir. İşte bu dönemlerde ekonomi politikaları doğru şekilde uygulanması gerekiyordu. Yaşanılan savaşlar ve olaylar sebebiyle Osmanlı Devleti'nin en fazla tağşiş uygulamasına başvurduğu dönem II. Mahmut Dönemi olarak karşımıza çıkıyor.

Devletin tağşiş uygulamalarının en önemli nedenlerinden biri bütçe açıklarının kapatılmasıdır. II. Mahmut Dönemini'de kapsayan 1780-1850 yıllarında devletin dış borçlarını kapatmak için ek gelir arayışında olduğu ve tağşiş uygulamaları ile beraber Osmanlı Devleti'nin en yüksek enflasyon düzeyine ulaştığı zamanlardır. Fiyatlar genel düzeyi 12-15 kat artmıştır. İşte bu sebeple II. Mahmut Osmanlı'nın en çok para basan padişahı olarak bilinir. II. Mahmut padişahlık döneminde yaklaşık olarak bastığı para sayısı 1500'dür. Para basılıyor ancak borçların kapatılmasına yetmiyor, bu sebeple devlet borçların kapanması için kağıt para basmayı deniyor. Ancak basılan bu kağıt paralar 1840 senesinde tedavüle çıkarılmakla beraber bunalımın büyümesine sebep oluyor ve basılan bu paralar 1860 yılına kadar tedavülden kaldırılmak için uğraşılıyor.

1840 senesine gelindiği zaman artık uygulanan tağşişlerin bir etkisi kalmamıştı ve görülüyordu ki basılan kağıt paralar üzerindeki değerin altında işlem görmeye başlamıştı. Kur dalgalanmaları dış ticaret ilişkilerini de olumsuz etkiliyordu, güvensizlik ortamı oluşuyor, Avrupalı tüccarların ve devlet içerisindeki temsilciler bu durumun düzelmesi için devlete baskı yapıyorlardı. 1844 senesine gelindiği zaman devlet bu durumun önüne geçmek amacı ile Tashih-i Ayar uygulamasına başlamıştır.

Tashih-i Ayar Nedir?

Tashih-i Ayar işlemi madeni para sisteminin yeniden düzenlenmesi olarak açıklanabilir. Aslında Tashih-i Ayar ile birlikte bir para düzeni getirildi diyebiliriz. Tashih-i Ayar düzenlemesi her ne kadar ekonomik uygulama olarak gözüksede kalpazanlığın, sahte para basımının önüne geçmesi için uygulanmıştır. Bunun yanı sıra Tashih-i Ayar'dan önece, üleke içerisinde para birliği sağlanmış değildi çünkü para sürekli değer kaybediyordu. İşte Tashih-i Ayar ülke içerisindeki para birliğini sağlamıştır.

Sizlerle beraber Osmanlı dönemindeki para politikalarının işleyişini inceledik ve sizlere yaptığım araştırmalar sonucu neden aşırı tağşiş işlemi uygulandığını açıklamaya çalıştım. Umarım açıklayıcı ve faydalı olmuştur, yorumlarınızı bekliyorum. Teşekkürler.