Gaslighting Nedir?

Bir davranış bozukluğu olan Gaslighting, kişilerin, bireylerin kendilerine dair algılarını yeniden biçimlendirecek şekilde zihinlerine olumsuz düşünce ve yargıları kabul ettirme durumudur.

Psikolojik manipülasyon ve taciz yöntemi ile bireyler kendi hafıza, algı ve akıl sağlığını sorgulamaya itilir. Psikolojik baskı oluşturularak tüm kanaatlar yeniden oluşturulabilir. Karşıdaki insana çeşitli oyunlar oynayarak zamanla kendisinden şüphe etmesini sağlamasına yönelik bir psikolojik işkence/manipülasyon yöntemi olduğunu söyleyebiliriz.

Daha da kötüsü, çoğumuz bir dönemler farkında bile olmadan böyle bir manipülasyona maruz kalmış olabiliriz; küçük çaplı olsa bile. Şuan düşündüğünüzde, aslında benzer şeyler yaşadığınızı fark ettiniz mi? Sizin aslında hiç olmadığınız bir insan olduğunuza dair telkinler duymuşsunuzdur. Mesela olmamanıza rağmen sürekli olarak çok alıngan biri olduğunuzun söylenmesi gibi. Doğru olmadığını kabul etmeseniz de belirli bir noktaya kadar savaşabilirsiniz bu telkinle. Savaşmamak için ya da başka nedenlerden ötürü kabullenirsiniz, kabullendiğiniz an telkin kendi delillerini oluşturur. Telkinin, Kendini Gerçekleştiren Kehanete dönüştüğünü de söyleyebiliriz. Gaslighting ve Kendini Gerçekleştiren Kehanet arasındaki yakın ilişkiyi de bu şekilde açıklayabiliriz. 

Gaslighting terimi, adını Gas Light (Gaz Lambası) adlı 1938 yapımı bir oyundan almaktadır.

Sonrasında filmi de çekilen ve "Angel Street" adıyla da bilinen bu oyun, senaryosunun da etkisiyle bu terime adını veriyor. Filmde Jack ve Bella adlı bir çiftimiz var. Jack her gece evdeki gaz lambasını bir önceki güne göre giderek daha fazla kısıyor. Bu durumdan habersiz olan Bella da ne zaman "gaz lambası giderek daha mı az ışık veriyor?" diye sorduğunda Jack'ten sert tepkiler alıyor. Bu şekilde çeşitli manipülasyon taktikleri kullanarak eşinin kendisinden ve nihayet gerçeklikten şüphe etmesi için çalışan Jack, olaya dahil olan bir dedektif nedeniyle bu planında başarısız oluyor.

Genellikle Narsistler ve Sosyopatlar tarafından uygulanan bu yöntemin korkunç olan tarafı ise fark edilmesinin neredeyse imkansıza yakın olması. Bunun nedenlerinden biri de sevdiğimiz insanlara güvenmemiz ve sözlerine inanma eğiliminde olmamız. Yani olayın temelinde yatan şey, karşıdaki insanın güvenini ve sevgisini suiistimal ederek zamanla özgüvenini ve özsaygısını yaralamak.

Bu eylemi yapan insanların genelde tek bir amacı oluyor: karşı tarafı kendisine bağımlı hale getirmek. Gözlemleri ve düşünceleri sürekli yalanlanan birey, belli bir zaman sonra kendi zihnine yabancılaşıyor. Her düşünce veya davranışının yanlış olacağını düşünmeye başlıyor. Neticesinde karar alma yetisini de kaybediyor. Zamanla kendine olan şüphesi iyice artan birey, bütün kontrolü karşı tarafa bırakıp tamamen kendi köşesine çekiliyor. Böylece zamanla ailesiyle ve arkadaşlarıyla arasındaki mesafe artacak, bu da manipüle eden kişiye kurban üzerinde daha çok etkili olma şansı tanıyacaktır. İşler bu noktaya kadar geldiğinde geri dönülmesi iyice imkânsızlaşan bir yola girmiş olan kişi, çevresinde güvenebileceği tek insan olarak karşısındakini görüyor ve her isteğini koşulsuz gerçekleştiriyor.

Peki bu manipülasyon nasıl fark edilebilir?

Mağdur edilen birey için bu durumu fark etmek oldukça zor, özellikle böyle bir manipülasyonun bilincinde değilse. Dışarıdan bir gözün fark etmesi ise daha kolay olabilir çünkü manipülasyondan doğrudan etkilenmemiş olması, duygusal bir bağ veya güven ortamının olmaması; bulunduğu durumu sorgulama ve mantık çerçevesinde karar verebilme imkanı sunar. Bu durumda manipülasyona uğradığını düşündüğümüz kişide gözlemlememiz gereken ana problemleri şöyle sıralayabiliriz: sürekli olarak özür dileme halinde olması, karar almakta zorlanması ya da hiç almaması, içe kapanık bir ruh hali...

İlk olarak yapılması gereken ise Gaslighting'in ne olduğunu, nasıl çalıştığını ve etkilerinin ne olabileceğini öğrendikten sonra birey için güvenli ortamın yaratılmasıdır. İstismarcıdan uzaklaştırarak doğrudan etkisini engelleyebiliriz. Bu sayede döngü kırılmış olur. Manipüle edilen birey için tekrar kırılan öz-güven, gereksiz sorgulama, kafa karışıklığı ve diğer etkiler yavaş yavaş tamir edilebilir. Bunun için aile, arkadaşlar ve profesyonelden oluşan güçlü bir destek ekibi oluşturulmalı ve bireyin yanında olup tedavisinde destek vermelidir.

Gaslighting konusunda bilinçlenelim ve bilinçlendirelim. Güvendiğimiz ve inandığımız, sevgi ile bağlı olduğumuz herkes tarafından bu şekilde manipüle edilebiliriz; sevgilimiz, ailemiz, arkadaşlarımız... Hatta ve hatta farkında olmadan başkalarını da aynı şekilde manipüle edebiliriz. Hem mağdur olmamak hem de mağduriyet yaşatmamak için bilinçlenmemiz, bilinçlendirmemiz büyük önem arz ediyor. Aksi takdirde sonuçları psikolojik açıdan çok yıkıcı ve yıpratıcı olabilir.

Siz siz olun, gaz lambalarının ayarlarıyla oynamayın!