Her Ayrıntısı Başlı Başına Bir Eser Olan "Atina Okulu"

A) Giriş

Her bakmamda hayran kaldığım bu eser, dehasına şapka çıkarılacak ressam Raffaello Sanzio'nun elinden çıkma. Kendisi, Rönesans devri sanatçılarından olup mimari tasarımları, yağlı boya tabloları ve fresk'leriyle ünlü bir ressam.

[Bilmeyenler için; Ninja Kaplumbağalar çizgi filmindeki kaplumbağaların isimleri, Rönesans devrinin en büyük sanatçıları olarak kabul edilen 4 sanatçıdan esinlenilerek oluşturulmuştur: Leonardo da Vinci, Raffaello Sanzio, Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, Donato di Niccolò di Betto Bardi (kısaca Donatello)]

Raffaello'nun diğer gözde eserleri; dini içeriklere sahip olan Madonna della Seggiola, Çayırlık Meryemi, Sistine Madonnası'dır. Bu eserlerinde çağdaşı Leonardo da Vinci'nin etkisi gözle görülür bir şekilde anlaşılmaktadır.

Rafael, babasının ressam olmasından dolayı ağzında gümüş kaşıkla doğmuş olduğu düşünülse de anne ve babasını küçük yaşta kaybetmiş, ardından birçok şehirde yaşamıştır. Yazımızın konusu eserin yapımı için ise sanatsal eserlere fazlasıyla ilgili Papa II. Julius'un görevlendirmesiyle Vatikan'a gelmiştir.

B) Eser Hakkında Genel Bilgiler

Atina Okulu, Vatikan (Apostolik/Papalık) Sarayı'nda bulunan Stanza della Segnatura (imza odası) isimli odanın duvarlarından birine resmedilmiş felsefe konulu bir fresk'tir. Kısa kenarı 5, uzun kenarı 7.7 metre uzunluğundadır. Diğer duvarlar ise teoloji (Disputa), adalet ve edebiyat (Parnassus) temalı fresklerle süslenmiştir. Teoloji ve felsefeyi temsil eden fresklerin karşılıklı ve eşit boyutlarda konumlandırılmış olması için ise özgürlükçü bir durumun göstergesi diyebiliriz.

Eserin görsel açıdan incelemesine geçecek olursak, freskte metrekare başına düşen ünlü kişi sayısı oldukça fazla :) Eserde toplamda 58 figür bulunmakta. Bu figürlerden kiminin, yaşamış bilim insanlarından hangilerine ait olduğu anlaşılabilirken bazılarının ise kimi temsilen çizildiği belirlenebilir değildir. Kişilerin konumlandırılması ve kompozisyondaki dengenin sağlanabilmesi adına; figürler piramit düzlemde yerleştirilmiştir. Figürler gruplara ayrılmış şekilde resmedilmiş olup resmi tam ortadan ikiye böldüğümüzde iki yanda yaklaşık olarak eşit sayıda insanın yerleştirildiğini görebiliriz. (Sağda 30, solda 28 figür bulunmakta)

Roma tarzının kullanıldığı eserde; kare süslemeli beşik tonoz, duvara bitişik sütunlar, kubbe gibi bu tarzın en net özellikleri yer almaktadır. Anıtsallığın ön planda olduğu bu yapı biçimi ile büyük ve derin bir iç mekan havası yakalanmaktadır.

Bu nefes kesici eserleri canlı olarak göremesek dahi; Vatikan Müzeleri, bu konuda bizlere bir kolaylık sağlamakta. İlgili linke tıkladığınız takdirde, müzelerde sanal tur yaparak bu muhteşemliğe bir nebze olsun daha yakın hissedebilme şansınız var. https://www.museivaticani.va/content/museivaticani/en/collezioni/musei/tour-virtuali-elenco.1.html

C) Eserdeki Semboller ve Figürlerin Temsil Ettiği Şahsiyetler

1- Yaşam Ağacı

Stanza della Segnatura'da iki duvar arasında bulunan köşelere konumlandırılmış olan yaşam ağacı; dünya kültüründe yeri olan ortak bir semboldür. Bu sembolün Türk kültüründe de kümbet, medrese süslemelerinde; halı motiflerinde kullanıldığını söyleyebiliriz. Bugünlerde görülmesi pek mümkün olmayan 5 kuruşlarımızın ön yüzünde de sembolik bir yaşam ağacı bulunmaktadır.

Yaşam ağacı bulunduğu bağlama göre farklı anlamlara gelse de genel olarak yaşamın sürekliliği, bilginin, bereketin, sonsuzluğun sembolü olarak kabul edilmektedir.

2- Apollon ve Athena

Resmedilen eserin bağlamı olan mimari yapıda yer alan nişlerde, Yunan tanrılarının yer aldığını görmekteyiz. Apollon, müziğin ve güzel sanatların tanrısı; Athena ise aklın ve stratejinin tanrıçası olarak bilinir. Konumları itibariyle Apollon edebiyat temalı fresk olan Disputa'ya; Athena adaletin sembolize edildiği esere yakın çizilmiştir.

3- Platon ve Aristoteles

Freskin merkezinde yer alan iki figürün Aristo ve Platon'a ait olduğu çok açık. Figürler birbirleriyle konuşarak yürürken resmedilmiştir. Bu esnada Platon "Timeos"u, Aristoteles ise "Ethica"yı elinde tutmaktadır. Vücut hareketlerine baktığımızda ise kişilerin bu duruş pozisyonlarının gelişigüzel seçildiği söylenemez. Eliyle yukarıyı göstermekte olan Platon (idealizm) ve ona karşıt olarak yeri gösteren Aristoteles (realizm) sembolik olarak kendi felsefelerini belirtmektedir.

Platon'un çiziminde Leonardo da Vinci'nin model alındığı düşünülmektedir.

4- Sokrates

Platon'un sağında yer alan Sokrates, batı felsefesinin babası olarak kabul edilir. Aynı zamanda Platon'un da hocasıdır. Ardında yazılı eser bırakmayan Sokrates'in düşünce şekli ve kişiliğini, Platon'un yazdığı "Sokrates'in Savunması" isimli eserden öğrenebilmekteyiz. İnatçı, bildiği doğrulardan vazgeçmeyen bir insan olarak bildiğimiz filozof, eserde de kararlı bir şekilde çevresine anlatım yapar vaziyette çizilmiştir.

5- Pisagor

Hepimizin matematik derslerinden aşina olduğu filozof, sayıların babası olarak anılmaktadır. Doğadaki her şeyin sayılarla ilişkisi olduğunu düşünen bu bilim insanı, matematik ve müzik arasında da bağlantı kurmuştur.

Freskte Pisagor, merdivene oturmuş elindeki kitaba bakarken resmedilmiştir. Bir grubun ortasında bulunan filozofun arkasındaki figürün, onun yaptığı işe odaklandığını görebiliriz. Pisagor'un arkasında, ayakta öne eğilmiş şekilde resmedilen figürün ise İbn-i Rüşt olduğu tahmin edilmekte.

Pisagor'un yanında bulunan kişi ise bir tablo tutmaktadır. Tablonun üzerindeki çizimler için uzlaşılan net bir bilgi bulunmasa da üstteki çizimin kendi icadı olan Adalet Kupası'na benzediğini söyleyebiliriz. (Kupa haddinden fazla doldurulduğunda içindeki bütün sıvıyı boşaltacak şekilde tasarlanmıştır) Alttaki 10 noktadan oluşan eşkenar üçgen biçimli yapı ise Pisagor Okulu'nun sembolü olan "tetraktis"tir.

6- Epikür

Tomasso Inghirami, Epiküros'a benzetilerek betimlenmiştir. Şişman ve aşırı davranışları olan Inghirami, Vatikan'ın kütüphanecisi olmasının yanı sıra, Rönesans Roması'ndaki en usta oyuncuydu ve büyük olasılıkla Atina Okulu'nun tasarımında Raffaello'yla birlikte çalışmıştır."

7- Hypatia

İskenderiye Okulu’nun ekollerinden biri olan Yeni-Platonculuk anlayışının en önemli temsilcilerinden biri olan Hypatia, kadim ve güçlü bir düşünce sisteminin eğitiminden geçmiştir. Özellikle matematikçi ve aynı zamanda bilim insanı olan babası Theon, Hypatia’nın iyi bir eğitim alması için ayrıca çaba sarf etmiştir. Çok boyutlu (felsefe, matematik, astronomi…) bir eğitim tedrisatından geçen Hypatia, toplumda egemen olan erkek egemen anlayışa karşı yapmış olduğu cesur mücadelesiyle ve düşüncelerine olan bağlılığıyla tanınan bir filozof ve bilim insanıdır."'

Sosyal hayatta etkin bir birey olan Hypatia; kara büyüyle ve cadılıkla suçlanmış, ardından hayatına son verilmiştir. Ataerkil topluma karşı gösterdiği direnç, tutkularının peşinden gitmesi, öğrenme ve öğretme isteğiyle ölümünün üzerinden asırlar geçse de halen yaşamaktadır.

Bu figür, Papalık Odası'nda bulunan Atina Okulu freskinde resmedilmiş tek kadın olarak, kendisine yapılanların ardından, kararlı ve kendinden emin bir şekilde izleyicisinin gözünün içine bakmaktadır.

Kendisi ile ilgili daha çok bilgi edinmek isteyen okurlara, Hypatia'nın hayatının bir kesimine değinen 2009 yapımı "Agora" filmini öneririm.

7- Diyojen

Sade ve doğal bir yaşam tarzı seçmiş filozof; resimde de tek başına, rahat bir poziyonda oturan ve etrafında olup bitenlerle ilgilenmeyen bir figür olarak resmedilmiştir. Giymiş olduğu kumaşların renklerinin, Aristo ve Platon'un ikisinin kıyafetlerinde kullanılan renklerden seçilmiş olması bilinçli bir tercih olabilir.

8- Öklit

Pisagor'un bulunduğu köşenin karşına konumlandırılan Öklid, geometrinin babası olarak anılmaktadır. Resimde ise çevresindeki kişilere anlatım yaparken gösterilmiştir.

Figürün, Rafael'in akrabası Bramande'nin örnek alınmasıyla çizildiğine inanılmaktadır.

9- Heraklitos

Freskteki kalabalıktan ve gruplardan uzak iki figürden biri olan Heraklitos, aslında yaşadığı devirde de toplumdan uzak yaşamayı tercih etmiştir.

Heraklitos’un bazen “ağlayan filozof” olarak da anıldığı görülür. Çünkü kendisi koparılıp atıldığı, uzaklaştırıldığı bir ülkeye, varlık ülkesine gitmeye daha doğrusu dönmeye çalışan bir insanın hüznü ile düşünmüş ve yazmıştır. Bu yüzden eserlerine tam bir melankolinin hâkim olduğu söylenir."'' Belki de bu nedenle Rafael onu yere bakarak düşünen yalnız bir adam olarak resmetmek istemiştir.

Aslında ilgili figür, Rafael'in yapmış olduğu etüt çalışmalarında yer almamaktadır. Figürün, sıva çalışmaları neticesinde sonradan eklendiği tespit edilmiştir.

Michelangelo'nun model alınarak çizildiği ise yaygın görüştür.

10- Batlamyus ve Zerdüşt

Yaşadığı dönemde coğrafya ile uğraşan bilim adamı Batlamyus ve astronomi ile uğraşan Zerdüşt, ellerinde gökküre ve yerküre ile resme dahil edilmiştir.

11- Raffaello Sanzio

Ressam; freskin sağ köşesinde, astronomi ile uğraşan bilim adamlarının arkasında kendi portresini de iliştirmiştir. Hypatia gibi kendisi de izleyiciye doğru bakmakta ve onları selamlamaktadır.

Sonuç

Papa tarafından oldukça beğenilen bu eserin ardından Rafael, papa için resim yapmaya devam etmiştir. Üstün yeteneğe sahip ressam, kısa ömrüne birçok eser ve başyapıt sığdırmayı başarmıştır. Her ne kadar erken bir yaşta bu dünyadan ayrılsa da Atina Okulu gibi muhteşem bir freskin etkisi ile ölümsüzlüğe merhaba demiştir.

DİPNOT VE KAYNAKÇA

' Fresk: Köken olarak İtalyanca “fresko" (taze) sözcüğünden türemiştir ve yeni sürülmüş ıslak sıva üzerine boyalarla resim yapma tekniğidir.

" Dell, M.(2012), Başyapıt Budur, Yapı Kredi Yayınları, 170

"' Işık, M., Yılmaz Kurt, Z. (2023), Bilim İnsanı ve Bir Filozof Olarak Hypatia, Dergipark, Cilt:6, Sayı:1, 326

"'' Yıldırım, Ö., Heraklitos Kimdir?, Felsefe.gen.tr

Sevgili annem, Hülya ŞAHİN KAZANCIOĞLU'nun anısına...