Hükümet Sistemlerinin Sınıflandırılması

HÜKÜMET SİSTEMİ TANIMI

Hükümet sistemi; bir ülkenin yasama, yürütme ve yargı güçlerinin ilişkileri bakımından kuralları ve kurumlarının bütünüdür denebilir.

Hükümet sistemleri, klasik anayasa hukuku bakımından kuvvetler birliği ve kuvvetler ayrılığı sistemleri olarak iki çatı etrafında tasnif edilir. Kuvvetler birliği ve kuvvetler ayrılığı sistemleri de kendi içinde sınıflandırarak ayrılmaktadır.

KUVVETLER BİRLİĞİ SİSTEMLERİ

Kuvvetler birliğine dayanan sistemlerin en temel özelliği yasama, yürütme ve yargı erklerinin tek bir organda veya kişide birleşmesidir. Kuvvetler birliği sistemleri erklerinin yürütmede birleştiği sistemler ve erklerin yasamada birleştiği sistemler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Kuvvetlerin yürütmede birleştiği sistemler diktatörlük veya mutlak monarşidir. Mutlak monarşide kral veya kraliçe yani monark yürütme, yasama ve hatta yargı gücünün hükümdarda olduğu demokratik sayılamayacak bir modeldir. Kuvvetlerin yürütmede birleştiği ikinci modelde diktatörlüklerdir. Diktatörlüklerde yasama, yürütme ve yargı erkleri bir kişide veya grupta toplanmıştır.

Kuvvetlerin birliği sisteminin ikinci türü de yasama ve yürütme erklerinin halkın seçtiği meclisçe yerine getirilmesine dayanan meclis hükümeti sistemidir. Bu model içerisinde meclis hem yasama olarak kanunları yapmakta hem de bu kanunları aynı zamanda yürütme olarak uygulamaktadır. Yani meclis hükümeti modelinin en temel özelliği meclisten ayrı ve bağımsız olarak bir yürütme organın olmayışıdır diyebiliriz.

KUVVETLER AYRILIĞI SİSTEMLERİ

Kuvvetler ayrılığı yasama ve yürütme güçlerinin yumuşak veya sert bir şekilde ayrılmasını ifade eder. Yargı ise kuvvetler arılığına dayanan sistemlerde zaten ayrı ve bağımsızdır. Burada asıl önemli ve belirleyici unsur yasama ve yürütme arasındaki ilişki olmaktadır.

Sert kuvvetler ayrılığı sisteminde yasama ve yürütme güçleri birbirinden kesin olarak ayrılmış organlaradır ve bu organlar yasam veya yürütme işlevini yerine getirir. Yasama ve yürütme organları ayrı ayrı seçilir ve seçildikten sonra birbirine bağlı değildirler, birbirlerinin varlıklarına son veremezler. Sert kuvvetler ayrılığı sisteminin tipik hükümet modeli başkanlık sistemidir.

Yumuşak kuvvetler ayrılığı sisteminde ise yasama ve yürütme arasında bir iş birliği, kaynaşma söz konusudur. İş birliği ve kaynaşmadan söz edilir çünkü hükümet yani kabine parlamento içinden çıkmakta ve onun güven oyuna tabi olmakta ve gerektiğinde parlamento tarafından düşürülebilmektedir. Yani yumuşak kuvvetler ayrılığı sistemlerinde set kuvvetler ayrılığı sisteminin aksine parlamento hükümetin varlığına son verebilmektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi yumuşak kuvvetler ayrılığı sisteminin tipik öreği parlamenter hükümet sistemi olmaktadır.

Kuvvetler ayrılığı sistemi genel olarak başkanlık sistemi, parlamenter sistem ve yarı- başkanlık sistemi olmak üzere üç sistemi olduğu söylenebilir. Her bir sistemin dayandığı temel unsur bakımından kendine göre iyi ve sakıncalı yönleri bulunmaktadır.

Kaynakça

GÖZLER, KEMAL. ANAYASA HUKUKUNUN GENEL TEORİSİ CİLT 1. BURSA: EKİN YAYINEVİ, 2011.

ÖZBUDUN, ERGUN. TÜRK ANAYASA HUKUKU. ANKARA: YETKİN YAYINLARI, 2017.

YAZICI, SERAP. BAŞKANLIK VE YARI-BAŞKANLIK SİSTEMLERİ Türkiye İçin Bir Değerlendirme. İSTANBUL: İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI, 2017.