İç Anadolu Gelin Başlıkları

Kültürel zenginliğimiz kadın başlıkları..

İç Anadolu, zengin tarihi ve kültürel dokusuyla Türkiye'nin önemli bölgelerindendir. Bu zenginlik sadece tarihi mekan, el sanatları, bölge kadınlarının geleneksel kıyafetlerinde kendini gösteriyor. Başlıklar ise bu kıyafetlerin dikkat edilmesidir. Başlıklar bir aksesuar dışında yüzyıllar boyunca kadınların kimliklerini ve sosyal rollerini şekillendirmiştir. Şehirli kadınların ekonomik ürünlerine göre başına elmas, inci, zümrüt ve yakut gibi değerli tokalar, şirketlere, tarak ve çeşitli kardeşler takmışlardır. Saç örgülerine topuzlara altın, elmas firkete ve tarak takma yöntemi Anadolu şehirlileri için I. Dünya Savaşı yıllarına kadar görülür. 1900'lerin başında, Anadolu'da tamamı sıra sıra altın dizili karakterler imzalandı.

Kırsal kesimde yaşayan kadınların zamanlarının büyük bir kısmı sürdürülebilirler. Bu nedenle günlük yaşam ve iş kıyafetlerinde farklılıklar gösterir, özel gün kıyafetleri aksesuarları ve daha çok düğünler nedeniyle görülür. Başlıklar giyilirken genellikle önce ter emen anlamında “terlik”, keçe fes (yörelere göre terlik, takke, dinge, küllük, tas, tuzak, tepelik, hotoz, arakçın gibi adlar alır), bazı bakımlardan yapılmış bir tas veya tamamlama sepeti giyilir. Fesin üzerine altın, gümüş tepelik, altın para, boncuk-pul işlemeler olan örtü ve takılar kullanılır. Fesler takye şeklindedir veya kalıplı fes gibi uzun silindir şeklindedir. Kalıplı fesin içine mukavva yerleştirilerek tepesi sertleştirilir. Tokat'ta kullanılan semer fes; Keçeden önce büyükçe bir torba gibi olan keçeye külah şekli verilir, sonra kalıplanır. Şekilleri kırmızı olan feslerin alınış tipi bir beze dikilmiş altın takılır, stil gümüş tepelik kullanılır. Fesin tepesine yapılan bombenin fese iki parçaymış gibi ortamı nedeniyle yörede semerli fes olarak adlandırıldı. Sivas bölgesinde de aynı fes kullanılır ve “hilal fes” adını alır. Konya, Beyşehir Karali Beldesinde, örme fes kullanılır. Kırmızı, sarı, yeşil, mavi ve siyahın değişebileceği örülen, feste güneşe benzeyen motifi, iç içe geçen üçgen motifler çevreler. Alın kısmı kırmızıyla tamamlanır. Afyonkarahisar, Dazkırı, Çiftlik, Yelalan ilçelerinde çuha, ters çevrilmiş testinin tepesine geçirilir, kaynatılmış kuru eriğin suyu ile sertleştirilirdikten sonra macunlanarak astarlanır ve fes şekli verilir. Edremit-Doyran, Çanakkale-Ezine, İzmir-Kemalpaşa, Erzincan-Kemaliye-Ilıç, Kars-Hanak, Aydın, Bursa-Keles, İznik, Denizli, Malatya köylerinde, kalıcı olan fes veya takyeye “terlik” adı verilmektedir. Anadolu'da kasnaklı olanlara “Kofi/Kofik/Dinge” denilmektedir. Erzurum, Kars, Ağrı, Malatya ve Uşak'ta kasnaklı olan terliğe “dinge” adı verilmektedir. Bursa-Keleş bölgeleri tepesi kesik koniye benzer. Terliğin tepesine konulan mukavvanın yuvarlak ve düzgün durmasını sağlar. Erzincan-Kemaliye'de içiçe geçirilmiş iki fes dışında yuvarlak bir mukavva uygulanır ve sunulan bir yazma sarılarak kullanılır. Terlik üzerine “yırtma” adı verilen bir harita dolandırılır. Odaların üzerine yayılan başörtüsü, öncelikle iklim koşullarıyla bir araya dayalı olarak çeşitli kumaşlardan yararlanılarak yapılmıştır. Başörtüsü üzerine, alına yırtılmama, yazma, çeki vb. Reklamlar alan haritaları de planlı haritanın kaymasını, açılmasını önleyen pratik kullanımı gösteren bir aksesuardır. Baş donanımda kullanılan yapıların yapısının bir işlevi vardır. Bunların üzerinde kullanılan renkli bazı yapılar sembolik anlamlar taşırlar.

Genel hatlarla başlıklarda kullanılan sembollerle verilmek istenen mesajlar şu şekildedir:

Evlilik ve Bereket: Gelinin başlıkları genellikle kırmızı ve beyaz gibi evlilik ve saflığı temsil eden renklerle süslenir. Bu renkler yeni bir hayata başlayan gelinin mutluluğunu ve bereketli bir evlilik dileğini ifade eder.

Toplumsal Durum: Başlığın boyutu, kullanılan özellikler ve ayrıntılar, kadınların sosyal statülerini gösterir. Zengin ailelere mensup gelinlerin simgeleri daha gösterişli ve değerli taşlarla süslenirken diğer orta halli ailelerin gelinlerinin ise sade bir şekilde süslenir.

Koruma: Başlığın gelini nazarlardan ve kötü enerjilerden koruduğuna inanılır. Özellikle boncuklar, göz boncuğu gibi nesneler bu amaçla kullanılır.

Doğurganlık: Bazı süslemeler özellikle doğa ile ilgili motifler kadının doğurganlığını ve gelecekte anneleştirilmesini temsil eder.

Aitlik: Gelinin hükümdarlığını, kadının ait olduğu topluluğa ve bağlılığını gösterir. Başlıktaki motif ait olduğu bölgeye özgü kültür ögelerini yansıtır.

Bölgeye ve şehre göre anlatılır. İç Anadolu'ya ait olan Konya, Kayseri ve Nevşehir illerindeki örnek inanışlardan da bunu anlayamayız.

Konya'da gelin hikayelerinde kırmızı renk evliliği ve aşkını temsil ederken yeşil renk doğurganlığını temsil eder.

Nevşehir'de özellikle Kapadokya bölgesindeki gelin kökenlerinde kullanılan doğal taşlar saklanabilir jeolojik yapılar ve oluşumuna uygundur.

Kayseri'de ise hikayelerde kullanılan oyalar ve nakışlar, sabır ve el becerisi simgeleri.

Günümüzün geleneksel kıyafetlerine olan ilginin gelişmeleriyle birlikte gelin başlıklarının geleceği belirsizdir.