İngiliz Askerinin Atatürk’ü Anlatışı: ''Bozkurt''

Mustafa Kemal Atatürk ve modern Türkiye'nin inşa süreci, hem yerli hem de yabancı tarihçilerin ilgi odağı olmuştur. Bu süreçte Atatürk hakkında yazılmış en tartışmalı eserlerden biri de Harold Courtenay Armstrong’un ''Bozkurt'' adlı kitabıdır. 1932 yılında yayımlanan bu eserde Atatürk ve onun liderliğinde gerçekleşen reformlar, taraflı bir bakış açısıyla ele alınmıştır. Kitap, o dönemin siyasi ve toplumsal dönüşümüne dair çok katmanlı bir anlatım sunarak yayımlandığı andan itibaren geniş çapta tartışmalara yol açmıştır.

Armstrong, Atatürk'ü Objektif Bir Şekilde mi Yansıttı?

Armstrong, Türk Kurtuluş Savaşı’na ve Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğine dair birçok eser yazmış bir İngiliz yazarıdır. Bir İngiliz asker olarak da Türkiye topraklarında bulunmuştur. Turkey in Travail ve Turkey and Syria Reborn gibi kitaplarında Türkiye’yi ve Atatürk’ü eleştiren bir tavır sergilemiş, özellikle Atatürk’ün reformlarını, iktidarını ve yöntemlerini ''diktatörce'' olarak değerlendirmiştir. En bilinen eseri Grey Wolf: Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator, yani Bozkurt ise Atatürk’ü derinlemesine incelemeyi amaçlarken onu sert bir biçimde eleştiren ve çoğunlukla gerçeklerden saparak yazılmış bir biyografi olarak öne çıkar.

Bunun yanında Armstrong, bu kitapta Atatürk'ün hayatını bayağı anlatımlarla, yalan bilgiler sunarak gerçekleri sürekli çarpıtmak için çabalamıştır. Atatürk'e gerçekçi olmayan yakıştırmalarda bulunmuş, hem özel hem de askerî hayatının içeriğine dair yanlış bilgiler vermiştir.

Armstrong’un kitabı, 1932’de İngiltere’de yayımlandığında, Türkiye’de büyük tepkiyle karşılanmış ve özellikle Atatürk’ün reformlarıyla ilgili görüşleri hem Türk kamuoyunda hem de resmî çevrelerde olumsuz bir etki yaratmıştır. Ancak İngiliz hükûmeti, kitabın Türkler üzerinde yaratacağı etkiyi azaltmak için çeşitli stratejiler geliştirmiş ve kitabın resmî İngiliz görüşlerinden bağımsız olduğunu belirtmiştir.

Bu bağlamda Armstrong’un eserleri Atatürk ve Türk devrimi hakkında Batılı bir bakış açısını yansıtsa da Atatürk’ün mirası ve reformlarının Türk halkı için önemini anlamada yetersiz kalmıştır. Kitap, Atatürk’ün tarihsel figür olarak daha objektif bir biçimde değerlendirilmesi gerektiğini gösteren bir örnek olarak da değerlendirilebilir.

Atatürk’ün Yorumu ve Türkiye’deki Tepkiler

''Bozkurt'', Türkiye’de yayımlandığı dönemde büyük yankılar uyandırdı ve kısa süre içerisinde yasaklandı. Ancak Atatürk’ün bu konuda sergilediği tavır dikkat çekicidir. Kitabın bir çevirmen tarafından kendisine okunmasını isteyen Atatürk, metni dinledikten sonra mizahi bir dille şu yorumu yapmıştır:

"Az bile yazmış. Bırakın kitabı yurda girsin, millet de okusun.''

Bu sözler, Atatürk’ün eleştirilere karşı ne kadar açık ve özgüvenli bir lider olduğunu gözler önüne sermektedir. Atatürk’ün bu yaklaşımı, liderlik anlayışındaki şeffaflığı ve eleştirilerden kaçınmayan tutumunu bir kez daha gözler önüne serer. Eleştirilerle yüzleşmenin ve bu eleştirileri değerlendirmenin bir liderin gücünü artıracağına inandığı açıktır.

Özetle bu kitap, Atatürk'ün objektif bir biyografisi olmaktan çok uzaktır. Atatürk'ün hayatına dair kaynak olarak baz alınmayacak türdendir. Yalnızca, Atatürk'ü karalamak uğruna neler yapılabileceğinin, neler söylenebileceğinin açık bir kanıtıdır. Fakat ulaşılan son nokta, bu konuda asla başarılı olunamayacağı olmuştur.

Kaynakça

Atatürk'ün Bütün Eserleri, Cilt 26, Kaynak Yayınları, s. 60-82

Bozkurt: Mustafa Kemal (Yüzbaşı Armstrong'a Cevap), Akşam Gazetesi, 8-19 Aralık 1932

Atatürk'ün Armstrong'a Cevabı, Sadi Borak, Kırmızı Beyaz Yayınları, s. 27-28

Grey Wolf: Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator, H. C. Armstrong, 1935

Bozkurt, H. C. Armstrong, Arba Yayınları