Kral Oedipus Tragedyası ve Freud'un Oedipus Kompleksi

“Kaderinde annenle evlenerek hiç kimsenin görmeye bile dayanamayacağı çocukları dünyaya getirmek ve sana hayat veren babanı öldürmek yazılı.”

Bu yazımda, sizlere döneminin en büyük tragedya yazarlarından biri olan Sofokles’in en önemli eserlerinden biri Oedipus Rex (Kral Oedipus) ve hemen herkesin adını bir yerlerden mutlaka duyduğu, psikoanalizin kurucusu Sigmund Freud’un bu eserin baş karakterinin adını vermiş olduğu Oedipus Kompleksi'nden bahsedeceğim.

Oedipus Kompleksi nedir?

Birçoğumuzun da bildiği üzere Freud, insanın kişiliğinin oluşmasında en fazla çocukluk yıllarının rol oynadığını söyler ve bununla birlikte psikoseksüel kuramını geliştirir. Psikoseksüel kuramı sırasıyla Oral, Anal, Fallik, Gizil ve Genital olmak üzere beş evreden oluşmaktadır. Oedipus Kompleksi ise bu evrelerden Fallik döneminde yer almaktadır. Bu kompleks, bilinçdışı olarak erkek çocuğun fallik dönem dediğimiz 3-6 yaş arasında karşı cinsteki ebeveynine, yani annesine, aşırı ilgi duymasıyla ortaya çıkar. Bu şu anlama gelmektedir; Freud, psikoseksüel kuramının ışığında erkek çocuklarının bu dönemde anneye aşırı düzeyde sevgi ve cinsel yakınlık gibi yönelimler duymaya başladığını söyler. Bu yönelimler, çocukta anneyi çok fazla kıskanma ve paylaşamama duygularına yol açarak baba figürünü kendisine bir tehdit olarak algılamasına neden olur ve ona karşı bir çeşit nefret beslyerek annesine karşı olan hisleri yüzünden cezalandırılma korkusu duyar. Sonrasında, baba ile iletişim kurmaya başlayan çocukta bu hisler kaybolmaya başlar ve anneye olan bu ilgi diğer kadınlara yönelir. Bu sendromun kız çocukları için olan karşılığı ise, yine bir Yunan dramasında annesini öldürmeye yardım eden bir kız çocuğu olan Elektra’dan gelir ve Elektra Sendormu olarak adlandırılır. Yine Oedipus Kompleksinde olduğu gibi Elektra Sendromu'nda bu sefer kız çocuğu karşı cins ebeveynine, babasına, çok fazla ilgi ve yakınlık duyarak anne karakterini kendine bir tehdit olarak görmeye başlar.

Peki Oedipus kimdir ve Freud neden teorisine bir Yunan draması karakterinin adını vermiştir?

Oedipus, Sofokles’in Oedipus Rex veya Kral Oedipus olarak da bilinen dramasının baş karakteridir. Kehanete göre Oedipus babasını öldürecek ve annesiyle evlenip kral olacaktır. Bu kehaneti öğrenen ailesi, Oedipus’u bebekken terk eder. Ancak yıllar sonra kader ağlarını örmeye başlar ve Oedipus bir yol kavgasında tanımadığı gerçek babasını öldürüp Thebai’nin yeni kralı olarak kraliçeyle, yani aslında annesiyle evlenir. Sonucunda ise bu evlilikten ikilinin çocukları dünyaya gelir.

Bu Antik Yunan dramasının konusundan da anlaşılacağı üzere Oedipus, Freud’un psikoseksüel kuramının fallik aşamasına oldukça uygun görünmektedir. Her ne kadar Oedipus babasını öldürüp annesiyle evlenirken gerçeği bilmese de Freud, bunların Oedipus’ın bilinçaltında yatmakta olan hislerinin bir yönlendirmesi olduğunu düşünür. Bunun sebebi ise eğer erkek çocuk - olması gerekenin aksine - fallik döneminde baba figürünü tehdit olarak görmeyi bırakmaz ve onunla bir ilişki kuramazsa ise, annesine olan bu ilgiyi başka kadınlara yöneltemez. Sonucunda, Freud’a göre, bu kişi sosyal açıdan gelişimini tamamlayamaz, çünkü Freud çocuğun bu dönemde ahlaki bir bilince ulaşmasının zihnin sosyal açıdan gelişmesi için çok önemli bir rol oynadığını savunur. Freud'un bu düşüncesine dayanarak, Oedipus henüz bebekken terk edildiği için fallik dönemine geldiğinde kendi babasıyla bu ilişkiyi kuramamış ve öz annesine karşı olan ilgisi belki de bastırılmış olarak bilinçaltında kalmıştır yorumunda bulunabiliriz.

Oedipus Sendromu günlük yaşantıda her ne kadar pek dile getirilmese de, bu teori günümüze kadar Mommy (2014), Sadece Tanrı Affeder (Only God Forgives 2013), ve en önemlisi Alfred Hitchcock’un Freud’un Yapısal Kişilik Kuramı gibi diğer önemli teorilerini de barındıran 1960 yapımı Sapık (Psycho) gibi birçok filme konu olmuştur. Hatta daha da geri gidersek, Freud, Shakespear’in en ünlü eserlerinden ve karakterlerinden biri olan Hamlet’in dahi Oedipus Kompleksine sahip olduğunu belirtmiştir.