Kütahya’nın Kültürel Mirası ve Zengin Gelenekleri: Gezekler

İnsanın,toplumun içerisinde var olma, toplumla bütünleşme ve sosyalleşme ihtiyacı geçmişten bugüne kendini farklı biçimlerde sürekli olarak göstermiştir. Ve bu ihtiyaç doğrultusunda insan, topluluklar oluşturarak aidiyet ve bağ kurma arzusunu ,sosyal becerilerini geliştirip kültürel değerler oluşturarak tatmin eder.

Geçmişten günümüze kadar geleneksel toplanma biçimleri tarih sahnesinde kendine yer bulmuş ve nesilden nesile kendini var etmeye devam etmiştir. Güncel olarak varlığını koruyan , Kütahya ‘ya özgü bir toplanma biçimi olan “gezek” bunlardan biridir.

Gezek kültürü, Kütahya’nın sosyal yaşamında önemli bir yer tutan, insanların bir araya gelip sohbet ettiği, kaynaştığı ve geleneklerini paylaştığı bir toplanma biçimidir. Bu kültür, sadece bir araya gelmekle kalmaz, aynı zamanda bölgenin tarihi ve sosyal dinamiklerini de yansıtır. Kütahya Gezekleri günümüzde genellikle kadınlar tarafından yapılan ve geleneksel yiyeceklerin sunumu,dini ve folklorik etkinliklerle zenginleştirilir.

Gezek, Kütahya’nın kırsal toplum yapısından doğmuştur. Geleneksel tarım ve zanaat toplumlarında, akşamları bir araya gelerek dinlenme ve kaynaşma ihtiyacı, gezeğin oluşumuna zemin hazırlamıştır. Zamanla, bu sosyal etkinlikler, bölgedeki kültürel geleneklerin paylaşılması ve nesilden nesile aktarılması için bir zemin haline gelmiştir. Modernleşme sürecinde de, bu kültürel mirasın korunması ve yaşatılması amacıyla etkinlikler değişsede halen devam etmektedir.

TDK’ de gezek şu şekillerde tanımlanır:

•Çok gezen (kimse)

•1. Köy halkının, köy odasına gelen misafire, çobana, imama sıra ile yemek göndermesi. 2. Ailelerin aralarında sıra ile birbirlerine verdikleri ziyafet, toplantı. 3. Misafirlik. 4. Sıra ile hayvan gütme.

•Öküz, inek vb. Sürüsü.

•1. Otlak. 2. Pirinç, buğday tarlası: Pirinç gezeği. 3. Gezinti yeri.

•Öküz arabaları dizisinin en önünde giden araba.

•Sıra, nöbet

•Ambarların önündeki sofa.

“Gezek gidimi” ise, tdk de kuşluk vakti olarak tanımlanmakta, “gezekçi” için ise sığır çobanı, seyyar satıcı” tanımlaması bulunmaktadır.

Gezek, bir kültürel olgu olarak; “Orta Asya Türk kültürünün Anadolu’daki bir uzantısıdır ve Anadolu’da halkın çok rağbet ettiği ve saygı gösterdiği sosyal, kültürel ve ekonomik bir yardımlaşma teşkilatı olan Âhilik’ten büyük ölçüde etkilenmiştir.”

Tüm bu tanımlar bağlamında “gezek” kelimesi dikkate değer bir özellik taşıyarak Türk kültürünün bir yansıması olarak görülmekte, Türkçe’nin söz varlığının bir nevi hazinesi vazifesi gören Divan-i Lugati’t-Türk’te de olması (Bıyıkoğlu M. Â., 1997, s. 34) gezeğin bir tür kültürel miras olduğunu ve geçmişten günümüze değin varlığını devam ettiğini söylemek mümkündür. (Aytepe,2021,s53-64)

Gezekte ne yapılır?

Günümüzdeki Kütahya gezek kültüründe, öncelikli olarak hali hazırda toplanmış olan ve çoğunluğu kadınlardan oluşan grup, kendi aralarında haftanın hangi günlerinde toplanacaklarına karar verirler. Genellikle haftada 1 veya 2 gün belirlenir. Sonrasında grup içindeki kadınlar arasında bir sıralama oluşturulur,bu sıraya uygun olarak belirlenen günlerde evlere gidilir. Kadınlar, evlerinde yöresel yemekler yaparak sırası gelen eve giderler. Benim de küçüklükten beri içerisinde olduğum ve deneyimlediğim bir olgu olan gezekte, dini sohbet ve okumalar da dahildir. Yöresel yemeklerini yiyen, sohbet eden ve birbirlerine ikramda bulunan gezek grubu, sonrasında dini öğütler ve bilgilendirmelerle güne devam ederler. Yani gezek dediğimiz kültürel olgu yalnızca bir araya gelip eğlenmek üzerine değil aynı zamanda eğitsel de bir eylemdir. Ayrıca, gezeğe gelen kadınlar yanlarında küçük çocuklarını da getirir ve dini sohbetlere onları da dahil eder.

Gezekler; aile gezekleri, esnaf gezekleri, dinî amaçlı gezekler, arkadaş gezekleri şeklinde gerçekleşebilmektedir (Bıyıkoğlu M. Â., 1997, s. 96). Kütahya Gezekleri üzerine bir araştırması olan Salün ise Kütahya’da icra edilen gezekleri; Yaş gruplarına ve ikram ve eğlence türüne göre gezekler şeklinde iki ayırırken yaş grubuna göre gezekleri de kadınlar gezeği, erkekler gezeği, genç kızlar gezeği, genç delikanlılar gezeği (Salün, 2001, s. 16) şeklinde tasnif etmektedir. İkram ve eğlence türüne gezekler de Salün’e göre dört farklı biçimde gerçekleşmektedir;

1- “Genellikle kadınlarda; çaylı, kahvaltılı, yemekli ve eğlenceli, Dini sohbetli gezekler

2- Erkeklerde; yemekli, çay- kahve ve sohbetli

3- Erkeklerde; yemekli, Dini sohbetli ve Tasavvuf veya Türk Sanat Musikili

4- Erkeklerde; yemekli, muhabbetli, sazlı sözlü şeklindedir” (Salün, 2001, s. 17)

Bahsi geçen bu gezekler mevsimlere göre farklı mekânlarda icra edilmektedir. (Aytepe,2021,s.67)

Değişen dünyada insanların toplanma ve sosyalleşme biçimleri de değişip dönüşmektedir. Bunlar arasında dijital platformlar, sosyal medya, sanal etkinlikler, yüz yüze buluşmalar yer alır. Geçmişten bugüne devam eden kültürel toplanma biçimleri var olsa da , insanlar tüketim temelinde, tüketim odaklı toplanma biçimleri geliştirmiş ve bunlar aracılığıyla sosyalleşme ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmaktadırlar. İnsanlar toplanıp bir x kafesine gider, önce aldıkları ürünlerin görsellerini sosyal medya platformlarına yükler, x markalı kahvelerini yudumlar ve masada ki diğer üyelerle sınırlı iletişim kurarak kimlerin “x kafesinde olduklarını” gördüklerini saatlerce inceler. Gün sonunda ise dağılırlar. İşte , modern çağın kapital unsurlarla, tüketim eylemini gerçekleştirdikçe sosyalleşme ihtiyacını aynı ölçüde karşıladığı yanılgısını, nasıl empoze ettiğinin farkında olmak için günlük yaşam pratiklerimizi irdelemek yeterli olacaktır.

Kaynak: Ozan Aytepe -Taşrada Gündelik Hayat Pratikleri : Sosyal İlişki Biçimi Olarak Gezek Kültürü -2021

TDK (Türk Dil Kurumu)

Görsel: Microsoft Bing