La Libertadora del Libertador: Latin Amerika’nın Kadın Kahramanı Manuela Saenz

15 Haziran 1822. Kurtarıcı Simon Bolivar, Pasto’dan ayrılır ve ordusu ile Ekvador’un Quito şehrine ulaşır. Gelişi için törenler düzenlenir. Kendisini balkondan izleyen hayranı kendi defne dalından yapılma tacını onlara doğru atar. Bolivar, “Manuelita”sı Manuela Saenz’i ilk defa burada görür. Onuruna verilen Zafer balosunda da sabaha kadar dans ederler. Aşkları ve yoldaşlıkları o gece başlar.

Manuela Saenz Aizpuru de Thorne (1797-1856) Latin Amerika tarihinin en ilgi çekici figürlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Her ne kadar çoğu tarihçi Manuela’nın Bolivar ile olan romantik ilişkisine odaklansa da aslında Manuela’nın Latin Amerika bağımsızlık sürecinde güçlü bir duruş sergilediği ve Latin Amerika’nın ilk feministi olduğu atlanmaması gereken detaylar arasındadır.

20 yaşında zengin bir tüccar olan İngiliz James Thorne ile evlenmiştir. Bu evlilik sayesinde Saenz, Peru’nun uluslararası ticareti en yoğun şehri olan Lima’ya yerleşmiş ve şehrin sosyetesi ile tanışma fırsatı bulmuştur. Kendi evinde düzenlediği partiler sayesinde bazı siyasi liderler ve rütbeli askerler ile yakından tanışma fırsatı da kaçınılmaz olmuştur. Bu misafirler devrimle alakalı bazı önemli sırları konuşmuşlardır. Bu sırlar sayesinde Saenz Bolivar’ın hayatını kurtaracaktır.

Latin Amerika'nın bağımsızlık mücadelesi 19. yüzyılın sonlarında ciddi boyutlara ulaştığında, Sáenz müthiş enerjisini vatansever davasına adamıştı. Sonunda, 1822'de Bolivar ile tanıştı ve Bolivar 1830’da hayatını kaybedene dek ilişkileri devam edecekti. Saenz ile Bolivar arasında sadece tutkulu bir ilişki bulunmamaktaydı. Saenz, Bolivar’ın işleriyle ve politik duruşuyla oldukça ilgiliydi. Saenz'i çarpıcı bir şekilde tasvir ederlerdi. Parlak siyah saçlı, koyu kahverengi gözlü, gül ve krem tenli ve gözle görülür derecede düzgün vücut hatlarına sahip bir kadındı. Manuela ayrıca sıcaklığı, gerçekçi kişiliği, özgür ruhluluğu ve canlılığı ile de göze çarpıyordu.

Sáenz’in tutkusu ve arzusu Bolivar’ı yanında tutmaya yetmedi. Ancak, endişeli ve kara sevdalı Sáenz, kısa sürede kendisinin ve Bolivar'ın sık ve uzun süren ayrılıklarının sorununu çözmenin veya en azından azaltmanın bir yolunu buldu. Peru başkentine dönmeden önce (1823 sonlarında), bir muhbir veya Lima'nın vatansever çevreleriyle irtibat halinde olmak üzere Kurtarıcıya bir şekilde yardım etmeyi teklif etti. 1823'te Sáenz, Bolívar'ın kadrosunun bir üyesiydi ve kişisel arşivci rolünü üstlenmişti. Böyle bir rol alışılmadıktı çünkü o zamanlar çok az kadın ya vatansever ya da kralcı orduların kurmaylarında görev yapardı. Saenz, Bolivar için bir nevi istihbaratçı rolünü üstlenmişti.

Bolivar’ın 1825’te “Maneulita”sı Manuela Saenz’e yazdığı mektubunda Maneula’yı ne kadar çok sevdiğini ve sevmediği bir adamın yanında olduğu için onun ne kadar kadersiz bir kadın olduğundan bahsetmektedir. Ayrıca Manuela’yı taparcasına sevdiğini ondan uzak durmak istese de yapamadığını onun gibi bir ruhun daha olmadığını mektuplarında belirtmektedir.

Manuela’in mektupları, eşyaları ve bazı belgeleri sarı humma salgınından dolayı olan ölümü sonrasında bulaş olmaması adına yakılıp yok edilmiş ve ne yazık ki tarihte unutulmaya terk edilmiş bir figür olsa da 1980’lerden bu yana hareketlenen bazı ideolojik eğilimler Manuel Saenz’i bir kahraman olarak görme eğilimini güçlendirmiştir. Latin Amerika’nın önemli yazarlarından Pablo Neruda bir şiirinde Manuela’yı hem devrimci hem de romantik bir kadın kahraman olarak kutlamaktadır. Benzer şekilde, Gabriel Garcia Marquez’in bir romanında Saenz’in Bolivar’ın hem devrimci silah arkadaşı hem de ruh eşi olarak bu imajının popülerleşmesine ve romantikleştirilmesine olanak sağlamıştır.

24 Eylül 1989 tarihinde Saenz için Paita şehrinde bir kongre düzenlenmiş ve beyanname yayınlanmıştır. Bu beyanname sayesinde Saenz günümüzün özgürleşmiş kadınının bir öncüsü ve bağımsızlık hareketinin “Co-libertadora”sı (yardımcı kurtarıcı) ilan edilmiştir. Her şeyden önce Beyanname Saenz’in feminist bir kadın kahraman ve Latin Amerika toplumlarını feminist ve sosyal demokratik ideallere uygun olarak reformlarını gerçekleştirmeye kararlı olanlara ilham vermeyi amaçlayan bir sembol olarak ortaya çıkışını göstermektedir. Sáenz, Bolívar ile 1822'de tanışmadan önce de İspanya'dan bağımsızlık hareketlerine katılmaya çoktan başlamıştı ve aktivizmi Bolivar’ın ölümünün ardından da devam edecekti. Peru'da sürgünde olan ve biyografi yazarları tarafından görmezden gelinen Sáenz'in yazılarına odaklanılırsa, sadece siyasi faaliyetlerine devam etmekle kalmayıp, aynı zamanda yeni uluslarda kadınların etkisini haklı çıkarmak için çabaladığı da ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, Bolívar'ı çeşitli suikast girişimlerinden kurtardığı için Saenz “La libertadora del libertador” takma adını kazanır. Ancak 1830'da hoşnutsuz Venezuela liderleri Bogota'daki merkezi hükümet ile bağımsızlığını ilan eder. Aynı yıl Bolivar iktidardan istifa eder ve kısa bir süre sonra hayatını kaybeder. Üç yıl sonra Santander, Sáenz suçlamaları reddetse de, onu yönetimini devirme planına katılmakla suçlar ve Kolombiya'dan ayrılmaya zorlar. Saenz geçici olarak Jamaika’ya kaçar. Sürgün onu coğrafik yönden kısıtlamış olsa da yıldırmaz, politik faaliyetlerine yazışmalar aracılığıyla da olsa sürgünde de devam eder. Dahası, sürgün deneyimi, siyasi istikrarsızlık ve partizanlığın tehlikeleri konusundaki endişesini yoğunlaştırır ve bağımsızlığa daha da fazla vurgu yapmasına neden olmuştur.

Manuela Saenz her ne kadar Simon Bolivar’ın büyük aşkı olarak tarihte karşımıza çıksa da aslında zaten Saenz’in Bolivar’dan önce bağımsızlık için mücadele ettiğini ve özgürlük yolunda kendi üzerine düşenleri fazlasıyla yapmaya çalıştığını görmekteyiz. Üstelik bu mücadelesi Bolivar’ın ölümünden sonra da ülkesinden kovulmasına rağmen devam etmiştir. Muhtemelen, Saenz, bağımsızlık mücadelesine gönül vermeseydi, Bolivar’ın tutkulu aşk yaşadığı diğer kadınlardan biri olacak ve varlığından hiç haberimiz bile olmayacaktı. Saenz’in mücadelesi, Bolivar ile yolları kesişmesi ve birbirilerini bu yolda sürekli desteklemeleri Bolivar’ı belki de başarıya götüren etkenlerden biridir.

Kaynaklar

Chambers, S. C. (2001). Republican Friendship: Manuela Sáenz Writes Women into the Nation, 1835–1856. Hispanic American Historical Review 81 (2). Duke University Press.

 Murray, P. S. (2001). 'Loca' or 'Libertadora'?: Manuela Sáenz in the Eyes of History and Historians, 1900-c.1990, Journal of Latin American Studies, Vol. 33, No. 2 (May, 2001), pp. 291-310.

Murray, P. S. (2008) For Glory and Bolivar – The Remarkable Life of Manuela Saenz, University of Texas Press, U.S.A.

Salcedo-Bastardo, J. L. & Unesco (1983). Simon Bolivar: The hope of The Universe, UNESCO, France.

Lynch, J. (2017). Simon Bolivar, Çev.: Bülent O. Doğan, Türkiye İş Baankası Kültür Yayınları, İstanbul.

https://en.wikipedia.org/wiki/Manuela_S%C3%A1enz