Machiavelli'nin "Prens"inde Devlet ve Toplum Kuramı

Machiavelli, hükümdara ilişkin bu görüşlerini Prens adlı eserinde ele alır. Prens monarşiler üzerine yazılmış bir eserdir. Buna karşın Machiavelli cumhuriyet rejimini savunur. Dil üzerine söylemler kitabında cumhuriyet rejimi üzerinde durur.

Machivelli eserinde monarşileri iki gruba ayırır. Kalıtımsal olarak geçen monarşiler ve yeni ortaya çıkan monarşiler olarak ele alır. Yeni monarşiler, bir yeri ele geçirilerek yeni bir monarşik aile kurulması ile ortaya çıkar. Bu yer ya tamamen yenidir ya da kendi dilinize, kültürünüze ait bir yerdir. Bu durumda monarşik yapılanma kurma daha kolay olacağını söyler. Ancak kalıtımsal monarşilerin yeni monarşiler kıyasla daha kolay yönetilebileceğini söyler. 

Yeni bir yere yerleşmek için ve hükmetmek için ya kendiniz giderek bunu yaparsınız ya da o yeri koloni, sömürge yaparak o yere hükmederseniz. Tabii bu durumda dil, gelenek, görenek yasalar ve kültür farklıdır. Asker göndererek bu durumu kontrol altında almaya çalışılır. Ancak Machievelli’ye göre en kötüsü asker göndermek en iyi yöntem ise kendiniz giderek yerleşmektir.

Machiavelli, hükümdara insanlara ya nazik davranmasını ya da ezilmesi gerektiğini ama insanları asla yaralı bırakmaması gerektiğini söyler. Ona göre insanlar ya tam anlamıyla yıkılmalı ya da tam anlamıyla yıkılmamalıdır. Çünkü inşalar yıkılmadığı zaman intikam alma olasılığı doğar. İnsanlar intikam almaya meyilli canlılardır. O nedenle hükümdara bu tavsiyeyi verir.

Machiavelli’ye göre savaştan kaçınılamaz. Savaş ancak düşman lehine ertelenebilir. Ancak zamana bırakmak her zaman iyi değildir; bazen iyilik gibi kötülük de getirebilir. Onun için hükümdar sorun ne ise hemen yüzleşmeli, hemen üstüne gitmelidir.

Machiavelli’ye göre bir ülke ile savaşa veya ilişki içerisine girilirken hükümdar o ülkenin ruhunu anlamalıdır. Çünkü her ülkenin bir ruhu vardır. O ülkenin ruhu nasıl ilk ona bakılmalıdır. Bu bağlamda Machiavelli Türkiye ve Fransa üzerinden birtakım çıkarımlar yapar. Machiavelli, Türklerin bir lider altında birleşmesi nedeniyle yenilmesinin zor olduğunu söyler. Ancak Türklerin ülkesini yendikten sonra ikinci bir liderleri yoktur. Bu durumda Türklerin ülkesine yerleşmek ve hükmetmek kolay olur. Buna karşı Fransızlar ise tam tersidir. Fransızları yenmesi kolaydır çünkü bölük pörçüklerdir. Ancak yendikten sonra ülkelerine yerleşmesi ve hükmetmesi zordur. Çünkü Fransa ülkesi kendi içerisinden yeni bir kral çıkarır ve karşı koyar. Yani Osmanlıda aristokratik sınıf olmamasından ötürü Türkleri yenmesi zor ama yendikten sonra yönetmesi ve yerleşmesi kolaydır der. Sonuç olarak, Machiavelli hükümdara yeni bir ülke fethedecekse veya hükmetme hedefi var ise o ülkenin ruhunu iyi anlaması gerektiğini söyler.

Machiavelli’ye göre bilge insanlar her zaman en çok iz olan yoldan yürümezler; rol modellerin, ilham aldıkları büyük kişilerin peşinden giderler. Buna karşı sürü ise her zaman içgüdü ile hareket eder; güvenli olanı yapar. Oysa bilge insan sürü ile hareket etmez; büyük insanların yaptıklarını yaparlar. Tehlikeli bile olsa onu yaparlar. O nedenle Monark büyük insan olmalıdır.

Machiavelli’ye göre tarihi “bir kadını nasıl ele geçiriliyorsa tarihte o şekilde ele geçirilir. Talih bunu gerektirmektedir der. Yani bazıları en iyi durumları fırsatı değerlendirmez. Bazıları ise en kötü durumlardan harikalar çıkarırlar. Bu aslında kabiliyeti gösterir. Bir kadın da her zaman savaşçıyı sever. O nedenle hükümdara da bu tavsiyeleri verir.

Machiavelli’ye göre öncelikli olarak güçlü olmak önemlidir. Peygamberler arasında bile silahlı olan yani Hz. Muhammed silahsız olan yani Hz. İsa karşısında kaybetmiştir der. 

Machiavelli’ye göre bir hükümdar zalimlikler de uygulamalıdır. Bu zalimlerin nasıl uygulanacağını önemlidir. Zalimlik hızlı ve kesin olmalıdır. Eğer zalimlik uzar ise işkenceye döner. Bu ise nefreti doğurur. Onun için zalimlik yapması gerekiyorsa hükümdar bunu hızlı yapmalıdır. Buna karşı Machiavelli, ödüllerin ise yavaş ve uzun zamana yayılarak parça parça yapılamasını tavsiye eder.

Machiavelli hükümdarı asiller konusunda uyarır. Hükümdarların asillerden korktuğunu söyler. Bu nedenle hükümdar halkın desteğini almalıdır. Bunun için ise iyi yasallar yapmalıdır. Ama ayrıca iyi silahlar da olması lazımdır. Bu ikisi birbirini garanti ettiğini söyler. Ayrıca asla para askerlere güvenilmemesi gerektiğini; ulusal ordu kurulması gerektiğini önerir.

Machiavelli’ye göre bir lider mükemmel bir iyilik idealine göre yaşayamaz. Bir lideri herkes seviyorsa şüphelenilmelidir. Lider de mükemmel iyilik idealine göre yaşıyorsa, onu hedefliyorsa oda sorunludur. Çünkü insanlar yapısı gereği iyi değildir. O nedenle bir lider olan ile olması gerekeni ayırmalıdır. Yani siyaset ve ahlak birbirinden ayrılmalıdır.

Machiavelli hükümdara korkulmak mı iyidir yoksa sevilmek mi iyidir konusunda da tavsiyeler verir. Hükümdar yapabiliyor ise her ikisini birden yapmalıdır der. Ancak Machiavelli’ye göre seçim yapılacaksa o korkulmayı tercih edilmesi gerektiğini söyler. Çünkü sevgi insanların verebileceği bir şeydir. Korku ise hükümdarın insanlara verebileceği bir şeydir. Bu nedenle hükümdar kontrol edebileceği bir şeyi tercih etmelidir.

Machiavelli, insan doğasını kötücül görür; pesimisttir. İnsana ve doğasına negatif olarak bakar. İnsan şiddete eğilimli, kolay kandırılabilir ve kolay tatmin edilebilir bir varlıktır. Ancak lider bunun farkına varır ise buradan bir altın çıkarabilir ve o zaman insanları yönetebilir. Çünkü insanın istekleri, doğası ve korkuları bellidir. Hükümdar insanı yönetmek istiyor ise keşke hem sevilebilse hem de korkulabilmesinin mümkün olabilse der. Ancak ona göre her ikisi mümkün değildir. Onun için en güzeli korkulan bir lider olunması gerektiğini söyler. Nefret edilen bir lider olunur ise hiçbir şeyin onu kurtaramayacağını söyler. Çünkü hükümdar nereye giderse gitsin ya halkı ya da askerleri onu öldürecektir. O nedenle hükümdar iyi olmak mümkün değildir. Ancak hükümdar iyi görünebilir. Bu mantıklı olandır. Politikacılar da hep iyi görünmek için çeşitli hareketler yaparlar.

Machiavelli’ye göre bir lider aslan olmayı beceremiyorsa tilki olmalıdır. Aslan bir lider cesurca hareketler yaparak yönetir. Tilki bir lider ise sinsice hedefi doğrultusunda hareket ederek yönetir. Örneğin Osmanlı padişahlarından II. Mahmut tilki bir liderdir. II. Abdülhamid ise aslan bir liderdir.

Machiavelli, tarafsızlığı iyi bir şey olarak görmez. Eğer oyuna dahil olunmaz ise oyunun ödülü olursunuz der. Her zaman oyuncu olarak kendi tarafını seçmelidir der hükümdara. Bu bağlamda hükümdar oyuna dahil olmalıdır.

Machiavelli’ye göre her zaman mükemmelin peşinden koşmak imkansızdır. Mükemmeli iyinin düşmanı olarak görür. Bazen daha az kötü olanın tercih edilmesi gerektiğini söyler mükemmel seçenektense. Yani Machiavelli, ihtiyatlı olmayı bu kapsamda görür.

Machiavelli’ye göre amaç yeteri kadar değerli ise amaçlar belirli bir süre için maruz görülebilir. En acımasız silahlar bile bu doğrultuda kullanılabilir. Çünkü bugünün silahları yarının barışını sağlayabilir. Bazen kötülükten iyilik de doğabilir. O nedenle bir lider ülkesinin geleceği için sertlik kullanması gerekiyorsa bunu yapması gerektiğini öğütler.

Machiavelli’ye göre savaştan kaçmak iyi değildir. Eğer savaş gerekliyse adildir. Barış bile savaş sayesinde elde edilir. Eğer bir ülkede barış var ise orda sağlam bir savaş gerçekleşmiştir. Eğer bir ülkede komşularına saldırmıyorsa bunu savaşarak hakketmiştir. Yani Machiavelli’ye göre savaş gerekliliktir.

Machiavelli’ye göre tarih ilerlemez. Hikaye değişmez yalnızca oyuncuları değişir. O nedenle tarihten, eski yaşanmışlıklardan lider ders çıkarabilir. Yani doğrusal değil, dairesel bir tarih anlayışı vardır.

Machiavelli, Hıristiyanlığı ve onun getirmiş olduğu anlayışı da eleştirir. Çünkü hıristiyanlık Avrupalıları yumuşatmıştır. Çünkü hıristiyan değerleri acı çekmek, fakirlik gibi değerlere dayanır. Bunları zayıfların değerleri olarak görür. Onun yerine İtalya ve onun liderinin cesaret, güç, kurnazlık gibi değerlere geri dönmesi gerektiğini söyler. Çünkü güçlü bir kral, güçlü bir krallık kurmak istiyorsa bu değerlere sahip olmalıdır.

Değerlendirme: Machiavelli’nin hükümdara vermiş olduğu tüm bu tavsiyelerden de anlaşılacağı üzer o bir siyasal gerçekçidir. Machiavelli siyaset ve ahlakın ayrılması gerektiğini söylüyordu. Zaten Machiavelli bunu yaptığı için de çağdaş siyaset biliminin kurucusu olarak görülür. Siyaset bilimi olması gerektiğinden ziyade olan şeyler üzerinden birakım çıkarımlar yapar ve sonuca ulaşmaya çalışır. Siyaset felsefesi ise başka bir alandır. Siyaset felsefesi, devlet ve toplum bağlamında olması gereken üzerine odaklanır. İşte Machiavelli de bu ayrımı getirerek modern anlamda siyaset biliminin kurucusu olmuştur. Onun fikir ve düşünceleri realist bir şekilde değerlendirilmelidir. Ayrıca bu değerlendirme yapılırken İtalya’nın o dönem koşulları da göz arda edilmemelidir. Machivalli o dönemin devletleri gibi merkezi ve güçlü bir devlet istemekteydi. Bu nedenle İtalyan hükümdarına bu şekilde öğütler vermiştir. Ayrıca İtalya siyasal birliğini tamamlaması 1871 tarihine denk gelmektedir. Yani çok geç tamamlamıştır. Bu kapsamda düşünüldüğünde Machiavelli’nin hükümdara yönelik getirmiş olduğu realist önerilerin ne kadar haklı olduğu görülebilir. Bu onun siyasal bir ahlaksız değil; siyasal bir realist yapar. Bu ayrımı koymak önemlidir.

Yaralanılan Kaynak

Nicolo Machiavelli, "Prens"