Meksika Siyasal Sistemi

Genel Olarak

Bir Latin Amerika ülkesi olarak Meksika uzun bir siyasal istikrarsızlık döneminden sonra tek parti hakimiyetine ve sonrasında çok partili bir siyasal sisteme sahip olmuş bir ülke olarak karşımıza çıkmaktadır. Meksika’da yer alan uyuşturucu tacirleri ile mücadele ve yolsuzluk sistemin temel problemini yansıtmaktadır. Meksika, komşusu ABD ile de etkisinden kurtulmak için mücadele etmektedir. 

Siyasal açıdan Meksika, sınırlı başkanlık yürütme sistemine sahip, çift meclisli yasama organına dayanan federal bir cumhuriyettir. Ancak benzer federal sistemlerden aşırı merkeziyetçi olması dolayısıyla ayrılır. Bu nedenle siyaset bilimciler Meksika’daki mevcut sistemi “bürokratik, elitist, patrimonyal” kavramları ile açıklamaktadır.

Ekonomik açıdan dünyanın 15 büyük ekonomisi içerisinde yer alır. İhracata dayalı büyüme modelini benimsemiş bir yapısı vardır. Ancak ekonomik olarak bazı çelişkileri de içerisinde barındırır.

Toplumsal açıdan, Meksika’nın çok az dini ve etnik sorunu vardır. Toplumun %90’ını Katolik ve mestizo’dur. Yerli Amerikalıların oranı %5’i geçmemektedir.

Siyasi Gelişme (Tarihsel Süreç)

Meksika siyasi gelişmesi hem Amerikalıların hem de Avrupalıların mirasının bir sonucu olarak şekillenmiştir. Bu bağlamda ABD ve Avrupa etkisi tarihsel ve kültürüler olarak siyasi süreçte açıkça gözükür.

Meksika bölgesi, 16. yüzyıldan 1821’lere kadar İspanyol işgali altında kalmıştır. İspanyollar Meksika’nın yerel halkı olan Aztekleri kolayca boyundurukları altına almışlardır bu dönem boyunca. Bu dönem boyunca Katoliklik ve mestizo etnik kökeni toplumda yayılmış ve yerleşmiştir.

1810’dan itibaren Meksikalılar Kuzey Amerikalı komşularına özenerek bağımsızlık arayışına girdiler. Bağımsızlık için, 1810-1821 yılları arasında İspanya ile 1846-1848 yılları arasında ise Amerikan işgali savaşına giriştiler.

1877-1910 yılları arasında Porfiriato Diaz döneminde ekonomik kalkınmaya yönelik hamleler yapıldı. Ancak siyasi açıdan ülkede bir diktatörlük kurulmuştu. Orta sınıf yönetimden dışlanıyordu. Seçimlerin yapılmasına rağmen sonuçlara müdahale ediliyordu. Temel hak ve özgürlükler sınırlanıyordu. Porfitiato, 1910 yıllında isyan patlak vermesi sonucunda iktidardan çekilerek sürgüne gönderilmiştir.

Meksika’da 1910-1917 yılları arasında devrim ve iç savaş dönemi olarak değerlendirilir. Bu dönemde iki siyasi grup arasında iç savaş ülkeye hakim olmuştur. 1917 yıllında anayasa yapılması ile bu süreç sonlanmıştır.

1924-1940 yılları arasında devrimden sonra siyasi iktidarı ele geçiren iki başkan devrimin istikrara kavuşturulması için uğraş vermiştir.

Meksika 1970-1994 yılları arasında petrol krizi ve sonuçları ile yüz yüze kalmış bu bağlamda öncelikle ülkede petrol bulunmasından dolayı yatırım yapılmasını sonrasında ise bu yatırımların petrol krizinden dolayı işlevsiz hale gelmesinden kaynaklı ekonomik sorunlar ile karşı karşıya kalmıştır.

1990-2000’li yıllar arasında Meksika’da demokrasinin kökleşmesi için birtakım adımalar atıldı. Meksika’nın en büyük problemi uyuşturucu çeteleri ile mücadele olmuştur. Siyasi iktidarlar buna karşı savaş başlattı fakat 2006-2017 yılları arasında 240.000’den fazla cinayet ile bu süreç sonuçlandı. Bu ise Meksika’da siyasi reform yapılmasının önündeki en büyük engeldir.

Siyasi Kültür

Meksika toplumunda siyasi kültür bağlamında yer alan çelişkiler Katolik kilisesine dayanmaktadır. İspanyol Katolizmi, siyasi otoritenin tanrıdan kaynaklandığı ve toplumun alt tabakasının daha az güç ve statüye sahip olduğu inancına dayanır. Bu nedenle Meksika toplumunun bir bölümü hiyerarşik ve elitist yapıdadır. Gerçek güç de bu elitist toplum kesiminde bulunmaktadır. Buna rağmen Meksika’da kökleşmiş olan korporatizm anlayışı dolayısıyla demokrasi gelişebilmiştir. Siyasi kariyerler ise çoğunlukla ahbap-çavuş ilişkisine dayandığı için rüşvete katkı yapan bir yönü vardır. 

Meksika’da uyuşturucu ticaretinde elde edilecek menfaatler çok büyüktür. Bu nedenle içerdiği şiddetin derecesi de büyüktür. Polis ve asker uyuşturucu çeteleri ile sürekli bir mücadele halindedir. Çapraz ateş altında kalan halk ise bu mücadelenin masum tarafı olarak kalmaktadır.

Anayasal Organ ve Hükümet Sistemi

Meksika, başkanlık yürütme modeline sahip federal bir cumhuriyettir. Seçilmiş devlet başkanı, çift meclisli yasama organı, rekabet eden siyasi partiler vardır. Diğer yandan Meksika sisteminin de kendine özgü birtakım özellikleri vardır. Devlet başkanı siyasal sistemin merkezinde yer alan bir konumdadır. Yasama ve yargı organları başkanı destekleyici rol oynamaktadır. Meksika federal devlet yapısı diğer federal devletler ile karşılaştırıldığında oldukça merkeziyetçi bir yapıya sahiptir. Başkenti Mexico City’nin siyasi ve idari etkisi öylesine baskındır ki Moskova ile yarışır derecededir.

Anayasa: 1917 Meksika anayasasının en temel ilkelerinden biri ekonomik milliyetçiliktir. Bu ilke anayasa ile güvence altına alınmıştır. Diğer bir özelliği ise kilisenin devlet üzerindeki etkisini sınırlamak üzere konmuş olan rahiplerin oy kullanamayacağı ilkesidir. Meksika anayasası değiştirilmesi bakımından katı bir anayasa değildir. Kongrenin üçte ikisinin desteği, eyalet meclislerinin salt çoğunluğu ile değiştirilebilir.

Yürütme: Devlet başkanı- Yürütme yetkisi ve görevi halk tarafından seçilmiş olan başkana aittir. Başkan sistemin en güçlü erki konumundadır. Kabineyi atar, politika yapımını belirler, kararnameler yoluyla kural koyar, dış politikayı yönlendirir.

Yasama: Kongre- Meksika’da kongre, geleneksel olarak çok az yetkiye, devlet başkanın politikalarını meşrulaştırmasının ötesine geçemeyen bir anayasal organ olmuştur.

Senato- 31 eyaleti ve Mexico City Federal devletini temsilen karma üyeli bir seçim sistemi ile seçilir. Senatörler 6 yıllığına seçilir. Bir dönem seçilen senatör diğer dönem tekrar seçilemez.

Temsilciler Meclisi- Halkı temsilen seçilen temsilciler meclisi bir parlamentonun yapması gereken klasik görevler ile donatılmıştır. Kanun yapma, bütçe sürecini yürütme gibi görevleri vardır. Parlamento üyeleri, karma üyeli bir seçim sistemi ile seçilirler.

Yargı- Anayasa Mahkemesi 11 üyeden oluşmaktadır. Başkanın önerisi ve senatonun üçte iki çoğunluğunun desteği ile mahkeme üyeleri atanır. Üyeler 15 yıl görev yapabilir. Meksika’da hukuk sistemi İngilizce konuşan ülkelerin aksine kara Avrupa hukuk sistemi olan Roma hukuku geleneğini benimsemiştir. Yazılı bir hukuk sistemi vardır.

Ulus-Altı Yönetim

Meksika bir federal yapılı devlet olarak 31 eyalette bölünmüştür. Her eyaletin kendi anayasası ve yargısı vardır. Her eyalete halkın doğrudan oyu ile seçilen vali ve temsilciler meclisi bulunur. Anayasa’da eyaletlerin özgür ve egemen olduğu vurgulansa da devletin aşırı merkezileşmesinden dolayı eyaletler Mexico City Federal devletinin etkisi ve baskısı altındadırlar.

Seçimler

Devlet başkanlığı seçimler her 6 ayda bir yapılır. Büyük partilerin her biri devlet başkanı adayı çıkararak kampanya yürütür. Seçim kazanın her şeyi aldığı bir yarışma ortamında olur. Meksika’da seçimler temmuz ayında yapılmasına rağmen aralık ayına kadar başkanın göreve başlayamaması dolayısıyla en uzun topal ördek vakası yaşanır.

Siyasi Partiler

Kurumsal Devrimci Parti: Uzun yıllar siyasi sisteme egemen olmuş tek parti olmuştur. Rejim yanlısı bir siyasi ideolojiye sahip kurumsal bir aygıt olarak görülmektedir. Belirli bir ideolojisi olmamakla birlikte parti içerisinde çeşitli hizip grupları vardır. Bu yönüyle Japonya’nın LDP’sine benzemektedir.

Ulusal Eylem Partisi: Meksika’nın temel muhafazakar partisi olarak siyasi hayatına devam etmektedir. Serbest piyasa ekonomisini, dini hassasiyetleri dile getiren klasik bir muhafazakar partidir. Ancak parti içerisinde yer alan hiziplik dolayısıyla politikalar konusunda bölünmüş durumdadır. Bu nedenle başarı olamamaktadır.

Demokratik Devrim Partisi: Meksika siyasetinin solundaki ana muhalefet olarak görevine devam etmektedir. Meksika’nın üçüncü büyük partisi olarak çeşitli dönemlerde seçim zaferi elde etmiştir.

Diğer Partiler: Meksika’da birçok küçük siyasi parti vardır. Ancak bunlardan sadece bir kısmı sistem içerisinde kendini gösterebilmiş bir kısmı ise dağılarak yok olmuşturlar.