Orpheus ve Orfizm

Orfizm, antik Yunan mitolojisinde Orpheus adlı bir figürün etrafında gelişen dinî ve felsefi bir harekettir. Orpheus, efsaneye göre bir müzisyen, şair ve büyücüydü. Kimilerine göre esin perilerinden biri olan Kalliope’nin, kimilerine göre ise Apollon’un oğluydu. Lirini öylesine ustalıkla çalardı ki doğa bile onun müziğine hayran kalırdı. Nehirler akışını durdurur, rüzgârlar şarkısını dinler, hatta en vahşi yaratıklar bile onun ezgileriyle uysallaşırdı.

Ancak Orpheus'un hayatı kederle gölgelenmişti. Sevgili eşi Eurydike bir gün Trakya’da ki bir ırmak boyunca gezinirken Aristaios, Eurydike’ye tecavüz etmeye çalışmış ve Eurydike kaçmaya çalışırken bir yılan tarafından sokularak öldürülmüştü. Eşine delicesine âşık olan Orpheus, aşkının ölümünü duyduğunda o kadar kederli bir şarkı söyledi ki, hem gökler hem de yer onun kaybını öğrendi. Orpheus aşkını bulmak için Yeraltı Dünyası'na gitmeye karar verdi. Yolculuğu boyunca iki dünya arasında bir nevi aracı görevi gören Charon’u eşsiz müziği ile etkileyerek Styx nehrini geçmeyi başardı. Ardından ölüler dünyasının bekçisi üç başlı Köpek Cerberus’u da müziği ile sakinleştirerek ölüler dünyasına girdi. Orpheus'un ölüler dünyasında geçirdiği süre boyunca eşsiz müziği ile cehennemdeki tüm işkenceleri durdurduğu söylenir. 

Kısa süre sonra Orpheus Yeraltı Dünyası Lordu Hades ve Kraliçesi Persephone ile bir araya geldi. Onlara ölüm tanrısı Hades'i bile gözyaşlarına boğacak, yürek burkan bir şarkı çaldı. Hades, Orpheus ve Eurydike'in yaşayanların ülkesine geri dönmelerine izin vermeyi kabul etti ancak bir şartla: Eurydike, Orpheus'u yol boyunca arkasından takip edecekti ve Orpheus'un yeryüzüne ulaşana kadar dönüp arkasına bakmasına izin verilmeyecekti. Orpheus kabul etti ve ölülerin efendilerine nezaketleri için teşekkür etti. Ancak Orpheus ölü sevgilisinin ayak seslerini duyamayınca tanrılar tarafından kandırıldığını düşündü ve çıkışa birkaç adım kala inancını kaybetti. Endişeyle Eurydike'nin orada olup olmadığını görmek için arkasını döndü. Eurydike oradaydı ve yüzünde güzel gülümsemesiyle sevgilisini takip ediyordu. Ne yazık ki Orpheus, Hades'in tek koşuluna uymadığı için Eurydike Yeraltı Dünyasına geri çekildi. Orpheus suçluluk ve kederle, tek başına yaşayanların diyarına döndü.

İşte Orfizm, Orpheus'un Yeraltı Dünyasında edindiği deneyimlerin öğretiye dönüşmesi sonucu ortaya çıktığına inanılan bir inançtır. Orfizm, Heseiodos’un Theogonia’sından etkilenmiştir. Theogonia’da bulunan evrenin başlangıcı düşüncesi Orfizmde de vardır. Orpheus’çulara göre kâinat aşk ile zaman tarafından yaratılmıştır ve Zeus kâinatın gücünü temsil etmektedir. Titanlar, Dionysos Zagreus’u parçaladıkları zaman bu genç Tanrının yüreği Pallas tarafından kurtarıldı ve bu yürek çevresinde de Dionysos’un Tanrısal özü oluştu. Zaman kavramı ve insanlığın soyunun öldürülen Dionysos’un külleri ve kanlarından oluşması gibi unsurlar, Orfik mitolojideki yeni unsurlardır. Orfik mitoloji sadece bu yeni unsurlar nedeniyle değil tanrılarının insan biçimci olmamasıyla da Homeros destanlarındaki dinsel yapıdan ayrılır.

Orfizmi eski dinden ayıran diğer bir özellik de mistik yapısıdır. Bu yapı Orfizm inancını, tapınma ve ibadet kuralları olan bir tarikat dini hâline getirir. Orfizmin mistik ve gizemli bir tarikat dini hâline gelmesinin nedeni, ruh anlayışıdır. Ruhun bedensiz özgür olabileceği inancı, Grek dünyasına yeni bir ruh anlayışını yerleştirir. Ruh; bedenden ayrıldığı zaman temiz, saf ve kutsal olacaktır. Böyle bir ruh anlayışı ne Homeros döneminde ne de Milet felsefesinde yoktur.

Orfik anlayışta ruh, tanrısal bir doğaya sahiptir. Ruh günün birinde tanrısal doğasından uzaklaşarak bedenin içine düşer ve beden, artık ruhun hapishanesidir. Ruhun bu hapishaneden gerçek kurtuluşu ölümle mümkündür. Bu mahkûmiyetin daha kötüsü ise ruhun insandan sonra bir bitki veya hayvana bürünmesidir. İşte Orfizm, Dionysos kültüne eklenmek suretiyle insan ruhunu bu devamlı doğuş çarkından kurtararak ilahi kaynağına geri götürmek, yani Tanrı’ya kavuşturmak amacı güdüyordu. Kısaca, Orfizm'de ana mesele bir takım özel törenlerle ruhu temizleyip geliştirmek ve Hadeste bekleyen tehlikelerden korunabilmek için bedenden ilgisini kesmektir. Ruhun gayesi bedenden kurtulmaktır.

Ruhun kurtuluşu konusunda bu dinin gizemli tapınma ritüelleri vardır. Bunlardan birisi de çileciliktir. Çileciliğin amacı, ruhu yaşarken bedenin tutsaklığından kurtarmaktır. Öbür dünyada var olabilmek için bu dünyada çileli bir hayat Orfizm hayatı sürmek için gereklidir. Bu dinî görüşe göre insan iki kısımdır: insanın bir kısmı İlâhîdir, diğer kısmı da Şeytanîdir. İnsanın başlıca gayesi de ikinci kısmını yani Şeytanî kısmını ayinlerle ve ahlâkî tasfiye ile ruhun tenasühü esnasında onu bu durumundan kurtarıp Rahmanî şekle sokmaktır. Ruh tamamıyla temizlenince de bedenin içinde tekrar tekrar dünyaya gelip gitme çemberinden kurtulur ve tamamıyla İlâhî olur.

Orpheus tarikatında olanlar özellikle et yemezler, beyaz elbise giyerler ve Cehennemde kendilerine faydası dokunacak formülleri öğrenirlerdi.

Orfizm, antik Yunan düşüncesinin önemli bir parçasıydı ve felsefi ve dinî alanlarda etkili oldu. Özellikle Platon'un eserlerinde Orfik doktrinlerin bazı yönlerinin etkilerini görmek mümkün. Orfizm, Yunan düşüncesinde ölüm ve ötesi hakkında derinlemesine düşünmeye ve bu konuları araştırmaya katkıda bulunmuştur. Orfizmde her şeyin nedeninin Zeus olduğu ve ayrıca Zeus’un ilk ve baş tanrı olduğu inancı da, tek tanrı kabulünün yönelimleri olarak görülmüştür. Aynı zamanda Orfizmin bedenin ruhun hapishanesi olduğu inancı, Platon felsefesinde ruh beden karşıtlığı olarak formüle edilir. Platon’dan hareketle Yeni Platonculuğun ve İlkçağ’ın son dönemlerinin en dikkat çekici filozofu olan Plotinos'un ise Platon’un görüşleri ve Doğu’nun mistik düşüncesinin âdeta kesişme noktasıdır.

Kaynaklar

http://cavitsunar.com/misterler-ve-orphic-dini/ https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/902951 https://www.thecollector.com/orpheus-cult-orphism/ https://medium.com/@ilmerlev/orphism-a-journey-into-the-mystical-beliefs-of-ancient-greece-469e1385c72f https://arkeopolis.com/talihsiz-bir-asik-orpheus/ https://classicalwisdom.com/culture/traditions/mysteries-orphics/