Orta Çağ Avrupası'nda Romanesk Sanat ve Moda
Orta Çağ Avrupa’sında etkisini gösteren Romanesk dönem, sanatın mimari ve moda alanlarında belirgin özellikleriyle öne çıkar.
Romanesk Dönem, 10. yüzyılda etkisini göstererek 12. yüzyılda Gotik dönemin başlangıcına kadar devam etmiştir. Normanların İngiltere’yi fethetmesiyle bu üslup yaygınlaşmış ve Avrupa’nın birçok bölgesinde etkisini sürdürmüştür. Kendisinden önce gelen sanat üsluplarının etkilerini sürdürdüğü gözlenen Romanesk döneminde mimarisinde kalın duvarlar, yuvarlak kemerler ve tonozlu tavanlar öne çıkan ana özelliklerdir. Dini yapılarda bazilikal tipin tercih edilmesiyle birlikte kalın duvarlara açılan pencereler dar ve sınırlı sayıda tutulmuştur. Dönemin, Roma döneminden birçok özelliği taşıması nedeniyle “Romanesk” olarak anıldığı düşünülmektedir.
Sanat açısından bakıldığında, dini konular bu döneme hâkimdir. Resim sanatında, Kitab-ı Mukaddes’ten ve azizlerin yaşam hikâyelerinden alınan öyküler işlenmiştir.
Romanesk dönemde moda, zarif olduğu gibi işlevseldi. Dönem koşullarında toplumsal yapı, sınıf ayrımı ve Haçlı Seferleri gibi durumlar, dönemin moda anlayışını ve sanatını da etkilemiştir. Kadın ve erkek modasında dikkat çeken detaylar, döneme ait estetik algıyı ve fonksiyonelliği gösterir.
Daha zarif ve süslü bir hâle bürünen kadın giysileri, ince kumaşlarla ve yumuşak kesimlerle yere doğru uzanmıştır. Bu dönemde kullanılan kuşaklar, kıyafetlere konfor sağlamıştır. Bu kuşaklarda sık sık değerli tokalar kullanıldığı bilinir. Ayrıca birçok giyim örneğinde olduğu gibi, döneme ait kuşak kullanımları sınıf farkınının ve sosyal statünün bir sembolü hâlinde kullanılmıştır.
İlk para keseleri olan scarcella bu dönemde belde kuşaklar ile beraber kullanılmıştır. Genellikle işlevsel olarak kullanılan scarcellaların bezenmiş örnekleri de mevcuttur. Bu tip tasarımların dönemin aristokratlarında görüldüğü bilinir.
Krespin adı verilen başlıklar, yüzü de süsleyen forma sahiptir. Boynu ve çeneyi örten, keten kumaş ile biçimlendirilen ve genellikle küçük bir kepin üzerine giyilen başlıkların altından uzanan saçlar genellikle örülüdür. Kadın ayakkabıları sivri uçlu olup, ipek ya da saten malzeme kullanımı görülür. Dönemin zarif estetik anlayışını yansıtan bu tip ayakkabılar haricinde, "kürek ayakkabı" olarak da bilinen türevleri görülmüştür.
Erkek giyiminde, zimarra isimli uzun tunikler görülmüştür. Genellikle metal kabartmalı tokası bulunan deri kayışlarla belde tutulan zimarraların kolları ise işlenmiş bileziklerle zenginleştirilirdi, bu da dönemin zenginlikve ihtişamını vurgular niteliktedir.
Deri tabanlı çizmeler erkek modasında öne çıkan ayakkabı tipidir. Çoğunlukla külot pantolon ya da pantolonlarla tamamlanan çizmelerin hafif oldukları bilinir. Dönemin zırh giyen askerleri, haçlıların tipik giyimi olan zincir halkalı zırh ve tunik kombinasyonunu tercih ederlerdi. Büyük başlıklar omuzlara kadar inerdi. Zırhın üzerine, yanları açık kolsuz bir yelek olan cotta giyilirdi. Haçlılar ayrıca, para taşımak için aumoniene denilen para torbalarını kullanırdı.
Romanesk dönemde, soyluların giyimi toplum statüsü hakkında bilgiler vermektedir. Özellikle geniş bol kollu, düz ve uzun bliaud denen elbiseler bu tarz giyime örnektir. Bu elbiselerin altına zengin işlemeli kemerleri olan sırt kısmından kapanan zırhlı yelekler kullanılırdı.
Romanesk dönemin İskoçya modasında, erkekler için sol omuza tutturularak ekose kumaşların kullanıldığı tartan atkılar hakimdir. Dizlere kadar uzanarak bele kemerle tutturulmuştur. Pilili, ekoseli etekler; yün çoraplar ile tamamlanarak İskoç erkeklerin giyiminde öne çıkar. Tüylerle süslenen bannet şapkalar hem erkek hem kadın modasında yaygın olarak kullanılmıştır.
İngiltere'de ise işleme sanatına büyük önemlidir. III. Henry döneminde, ağır kumaşlar ile yapılmış ve detaylı işlemelerle süslenen elbiseler dikkat çekicidir. Erkekler belden aşağı inerken daralan ve tuniklerle tamamladıkları pantolonlar tercih etmiştir. Deri veya kumaş bantlar çapraz biçimde bacaklara sarıldığı bilinmektedir. İşlemeli eldiven kullanımı bu dönemin modasında gösteriş sembolü olarak varolmuştur. Kadınların saç stilleri ise ikiye ayrılmış, sade bir topuz ile keten fularlara süslü iğnelerle tutturulmuştur.
Bu unsurlar, Romanesk dönemin moda anlayışını, sosyal ve kültürel yapısını yansıtmıştır. Döneme ait moda, estetik tercihlerin ötesinde güç ve statüyü öne çıkartan bir sembol olmuştur.
KAYNAK
Ertürk, N.(2013). Moda Tarihi. Curaoğlu, F. (Ed.). Moda Tasarım içinde (Ünite 1). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
https://www.barcelonacorporatetravel.com/en/articles/romanesque-art-barcelona
https://mozartcultures.com/en/art-101-romanesque-art/