Osmanlı Dönemindeki Elçilik Heyeti Raporları: Sefâretnâme

Sefâretnâmeler, Osmanlı elçilerinin bulundukları ülkelere ait bilgi ve izlenimlerini içeren gezi yazısını andıran yapıtlardır. Yani yabancı ülkelere gönderilen elçilik heyeti raporlarıdır. Bu tür, yabancı ülkelere gönderilen elçilerin yola çıkışından başlayarak orada şahit oldukları olayları, yaptıkları görüşmeleri, o bölgelerin coğrafyasının nasıl olduğunu içinde barındıran bir türdür. Devleti temsil etmeleri için yabancı ülkelere gönderilen elçilere “sefir” denilmektedir. Ancak bu eski bir kullanımdır.

Divan edebiyatının genellikle nesir şeklinde kaleme alınan önemli türlerinden biri olan sefâretnâmeler, aynı zamanda Osmanlı modernleşme ve diplomasi tarihinin de önemli belgeleri arasında yer almaktadır. İlk örneklerine 17.yüzyılın ikinci yarısından sonra rastlanmaktadır. Özellikle 18.yüzyılda yani Batı’ya yönelişin arttığı dönemde bu türdeki eserlerin sayısı gittikçe artmaya başlamıştır.

Sefâretnâme terimi, Osmanlı tarihinin belli bir döneminden sonraki resmi elçilik raporlarıyla alakalı olarak özel bir anlam kazanmıştır fakat bu uygulamanın daha öncelere uzanan bir geçmişinin bulunduğu ve yalnızca Osmanlılara ait olmadığı anlaşılmaktadır.

Sefaretnameler büyük bir özenle yazılır ve ilgili devletler hakkında oldukça detaylı bilgilere yer verilirdi. Heyette yer alan hattatlar aracılığıyla yazıya geçirilip nakkaşlar tarafından süslemesi yapılırdı.

Bu türde bilinen ilk vesika Avusturya’ya gönderilen Hacı Zağanos’un raporudur. Bu türün en tanınmış örnekleri ise Yirmisekiz Mehmed Çelebi ve Ahmed Resmi Efendi’nin eserleridir.

Abbasi Halifesi Muktedir-Billâh tarafından İdil Bulgar Hükümdarı Almış Han’a yollanan heyet içinde bulunan İbn Fadlan’ın seyahatnamesi, İslam tarihinde sefâretnâme türündeki eserlerinin ilk örnekleri arasında sayılmaktadır.

Sayıları kırkın üzerinde olan sefâretnâmelerin bir bölümü daha sonrasında tarihçiler ve vakanüvisler tarafından kaynak olarak kullanılmıştır. Bazı sefâretnâmeler ise yayımlanmıştır. Yirmisekiz Mehmed Çelebi’nin Paris Sefâretnâme’si ortaöğretim ders kitaplarına girmiş ve öğrencilere sunulmuştur.

Kaynakça

Beydilli, K. (2007). Sefaret ve sefaretname hakkında yeni bir değerlendirme. Osmanlı Araştırmaları, 30(30), 8-30.

Unat, F.R. (1992). “Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.