Ostalji Nedir?

Almanya'nın başkenti Berlin'i doğu ve batı olmak üzere ikiye bölen Berlin Duvarı, inşasının tamamlandığı 1961 yılından yıkıldığı 1989 senesinin kasım ayına kadar 23 sene boyunca ayakta kaldı ve birbirinden farklı iki dünyayı ayrı tutmayı başardı. Zaman zaman bu duvarı geçmeyi başaranlar olduysa da başarısız olup hayatını kaybedenler de oldu. Yaklaşık 5 bin kadar insanın Berlin Duvarı'nı aşmayı başarırken, kasıtlı ya da kasıtsız olarak en az 140 kişinin de duvar nedeniyle öldüğü belirtiliyor (Sun, 2021). Berlin Duvarı yalnızca bir şehri ikiye bölen basit bir duvar değildi. Bu duvar, yalnızca rejimleri farklı olan iki politik sistemi ayırmıyordu, aynı zamanda bu rejimlere bağlı olarak deneyimlenen ve biçimlenen birbirinden çok farklı yaşam, davranış ve düşünüş tarzlarını da birbirinden ayırıyordu. Ülkenin duvarın batısında kalan parçasına Batı Almanya (Federal Almanya Cumhuriyeti, doğusunda kalan kısmına ise Doğu Almanya (Demokratik Almanya Cumhuriyeti) deniyordu. Ancak 3 Ekim 1990'da bu iki ayrı ülke resmi olarak birleşti.

Almanca "doğu" anlamına gelen Ost- ve "nostalji" kelimelerin birleşimiyle meydana gelen "Ostalji" sözcüğünün ilk olarak Alman komedyen Uwe Stimlie tarafından kullanıldığı iddia ediliyor (den Bol ve ark., 2021). Bu kelime esasen "Doğu Almanya günlerine duyulan özlem" duygusunu ifade ediyor (Alkan, 2020). Öyle ki bir zamanlar Doğu Almanya'da piyasaya sürülen ancak şu anda üretilmeyen Doğu Alman markaları ve onların ürünlerinin yer aldığı bir pazar oluşmuş durumda. Peki insanlar neden yoğun baskı ve gözetim altında oldukları zamanları özlüyorlar? Kuşkusuz demokratik Batı ülkelerine kıyasla Doğu Bloğu ülkelerinde insanlar daha çok baskı altındaydılar. Ama en azından Doğu Bloğu ülkelerinde insanların garanti bir işin yanında ücretsiz konut, sağlık ve eğitime ulaşımları da vardı. Ancak serbest pazar ekonomisine geçildiği zaman insanlar işlerini ve gelecek güvencelerini kaybetti. Ostalji deneyimi de tam burada devreye giriyor: Çünkü ostalji deneyimi, eski rejimden kapitalist açık pazar ekonomisine geçişle hayatı iyileşmeyen insanların yaşadığı hayal kırıklığının somutlamış bir ifadesidir (den Bol ve ark., 2021). Belirsizlik ve güvencesizlik nedeniyle geleceğe ve hayata dair umutlarını kaybeden insanlar, doğal olarak bu tür sorunların olmadığı eski rejim zamanlarını özlüyorlardı.   

Ostalji deneyimi de ifadesini daha çok popüler kültür ürünlerinde buluyordu. Örneğin eskiden Doğu Almanya'daki trafik ışıklarında kullanılan "Ost-Ampelmännchen" (yani Doğu trafik ışığı adamı), Almanya'nın birleşmesinin ardından "ostalji" duygusunu temsilen bir sembole dönüşmüştür. (Duckenfield ve Calhoun, 1997, akt. Peschke ve ark., 2013). Yine Almanya'da, içerisindeki mobilya ve eşyalarla Doğu Almanya konseptiyle müşterilerine hizmet veren otel işletmelerini görmek de mümkündür (Deutsche Welle,  2014).

Kısacası Doğu Alman mirası insanların zihinlerinde ve davranışlarında yer tutmaya devam ediyor. Alkan'a (2020) göre eskiden Doğu Almanya sınırları içinde kalan bugünkü bölgelerde yaşanan istihdam sorunlarının yanı sıra bölgenin önemsiz görülmesi, Almanya'ya gelen mülteci ve yabancılara verilen destekle birleşince bölgedeki seçmenin aşırı sağ partilere yönelmesine yol açtı. Yazara göre eski Alman şansölyesi Angela Merkel bir istisna olsa da yargı ve üniversite gibi devletin üst kademelerinde ve ilk 100 büyük şirketin yönetim kurulu başkanlıklarında Doğu Almanya'dan pek az kişi yer almaktadır.

Kaynaklar

Alkan, M. N. (2020, 2 Ekim). Alman yeniden birleşmesinin 30. yılında 'ostalji'. https://www.aa.com.tr/tr/analiz/alman-yeniden-birlesmesinin-30-yilinda-ostalji/1993006# adresinden 23 Eylül 2024 tarihinde alınmıştır.

den Bol, L., Jarończyk, K. ve Zwick, S. (2021, 13 Mayıs). Ostalgia: Window to the past or reflection of the present? https://shapingeurope.eu/ostalgia-window-to-the-past-or-reflection-of-the-present/ adresinden 23 Eylül 2024 tarihinde alınmıştır.

Deutsch Welle (2014, 8 Kasım). Almanya'da 'Ostalji' rüzgarı esiyor. https://t24.com.tr/haber/almanyada-ostalji-ruzgari-esiyor,276426 adresinden 23 Eylül 2024 tarihinde alınmıştır.

Peschke C., Olk B., Hilgetag C. C. (2013) Should I Stay or Should I Go – Cognitive Conflict in Multi-Attribute Signals Probed with East and West German ‘Ampelmannchen’ Traffic Signs. PLoS ONE 8(5): e64712. doi:10.1371/journal.pone.0064712

Sun, G. (2021, 9 Kasım). Berlin Duvarı'nın yıkılışı: Neden inşa edildi, o dönem neler yaşandı? https://tr.euronews.com/2021/11/09/yikilmasinin-uzerinden-30-yil-gecen-berlin-duvar-hakkinda-bilmeniz-gerekenler adresinden 23 Eylül 2024 tarihinde alınmıştır.