Oyunun Kurallarını Baştan Yazan Gelişme "Penaltı"

Futbola yakın ya da uzak olan herkesçe bilinen gerçeği kısaca açıklamak gerekirse; penaltı, bir oyuncunun kendi ceza sahasında serbest vuruşla cezalandırılabilecek faul veya elle oynamasını içeren 9 kusurlu hareket* üzerine, karşı takıma verilen kaleye belirli uzaklıktan tek atış yapma hakkıdır.

A)Yaşanan Tarihsel Gelişmeler

1891 Yılından, yani penaltının futbol hayatına dahil edilmesinden önce gol pozisyonuna elle müdahale edilmesine ilişkin etkin bir ceza bulunmamaktaydı. 1890 yılında yaşanan topu kale direğinin altından dışarı atma ve 91 yılında FA Cup çeyrek finalinde bir oyuncunun topu kale çizgisinden elle çıkarması, penaltının futbola girişine ön ayak olmuş gelişmeler oldu ve aynı sene Uluslararası Futbol Birliği Kurulu, teklif edilen penaltı kuralını onayladı. Bu kuralın siftahı ise İskoç kulübü Airdrieonians FC tarafından yapılmıştır.

Penaltı atışının ilk dönemlerindeki uygulanış biçimi, şimdikinden farklıydı. Vuruşlar, 1902 yılına kadar kaleden 11 metre uzaklıktaki herhangi bir noktadan kullanıldı. 1937 yılında oyuncuların, penaltı atışı sırasında 9.15 metreden daha yakına girmemeleri için sahaya işaretler konuldu. 1986 Dünya Kupası'nda, seri penaltılarda Bellone'nin atışında topun kaleci ve direğe temasının ardından yaşanan tartışmayla birlikte kurallarda değişikliğe gidildi. Buna göre; "penaltı atışında top kale direklerine, üst direğe veya kaleciye birden temas eder ve kale çizgisini geçerse gol geçerli sayılacaktır" şeklinde düzenleme konuldu.  1987 yılında ise kaleciler ve maçı seyredenler için penaltı vuruşunu yapacak oyuncunun açıkça belirlenmesi kurallara eklendi.** (Orta, 2020: 500)

B)Penaltının Çeşitleri

Bakıldığında tek vuruş içeren bir hareket de olsa, yıllar içerisinde penaltının çeşitli varyasyonları ve vuruş stilleri futbola dahil edilmiştir. Bunlardan biri, ilk yarının ya da maçın bittiği anda verilen penaltı kararlarıyla penaltının gerçekleşmesi için sürenin uzatılması amacında olan "temdit penaltısı"dır. Normal penaltı atışından en önemli farkı, atışın gerçekleştiği zamandır. Atış yapılırken atışı yapacak oyuncu harici futbolcular, genelde ceza sahasından uzakta durur. Bu penaltıda ikinci vuruş yapılamaz. Topa bir kere vurulmasının ardından top kale çizgisinden geçtiyse gol değeri kazanır, harici bir durum söz konusu olmaz. Penaltı atışı sonrası, yarı/maç sonlanır. Sık sık karşımıza çıkan bir atış türü değildir.

Diğer bir tür ise "seri penaltı vuruşları"dır. Bu atış çeşidi, 1970 yılında berabere biten eleme karşılaşmaları için alternatif bir yöntem bulunması düşüncesinin ardından geliştirildi. (Bu gelişme öncesi; 1968 Avrupa Futbol Şampiyonası'nda İtalya - Sovyetler Birliği mücadelesi golsüz bitince kazananı yazı-tura atışı belirlemişti.***) Genelde eleme maçlarında, normal süre ve ardından oynanan uzatma dakikalarından sonra skorun eşit olması durumunda iki takımdan seçilen beşer oyuncunun penaltı kullanması uygulamasına dayanıyor. Bu atışların ardından skor halen eşitse eşitlik bozuluncaya kadar atışlar devam ediyor.

C)Vuruş Stilleri

İlk kez 1976 yılında Avrupa Futbol Şampiyonası finalinde Antonin Panenka tarafından denenip ardından kendisinin adını alan vuruş stili "Panenka penaltısı"; atışı yapacak oyuncunun topu, kalecinin herhangi bir köşeye uzanacağı düşüncesiyle kalecinin üzerine doğru, hız vermeden kaleye göndermesidir. Pek fazla tercih edilmeyen bu vuruş şekli; topun hız almadan gidişiyle kalecinin yöneldiği köşeden atik bir şekilde dönmesi ve benzeri durumlardan dolayı fazlasıyla risk barındırsa da kalite kokan bu vuruşun biz seyirciler tarafından izlemesi oldukça zevkli.

Antonin Panenka'nın icadı bu vuruşun ilk kez kullanıldığı anlar- https://www.youtube.com/watch?v=VxXWIZULgyw

"Paradinha", yaygın kullanılan tabiriyle "fake penaltı" ise oyuncunun vuruşu yapmak için hareket etmesinin ardından topun dibinde durakması ve kalecinin bu esnada bir köşeye yatmasının ardından atışını tamamlaması mantığına dayanan bir vuruş stili. Oldukça yaygın olarak kullanılan bu vuruş; 2010 senesinde FIFA tarafından, atış esnasında kalecinin yanıltılmasından dolayı "sportmenlik dışı hareket" olarak kabul edilmiştir. Yapılması halinde yapan oyuncu sarı kartla cezalandırılmaktadır.

C)Penaltıya Kalecinin Etkisi

Penaltı; atış yapan ve savunan arasında atış yapanın daha avantajlı olduğu bir harp, istatistiklere göre duran toptan gol olma olasılığı en yüksek pozisyondur. (Gol olma oranı ortalama %78, dünya kupalarında %71)

Akademisyenler tarafından yapılan bir araştırmada; penaltı vuruşunda kalecinin varlığının atışın kinematiğini etkileyip etkilemediği üzerinde durulmuştur. Bir kaleci ve beş futbolcunun olduğu araştırmada, kalecinin varlığının yapılan vuruşların doğruluğunu olumsuz etkilediği; hedefin, kalecinin uzanabileceği bir alanda olmasının oyuncuyu baskıya soktuğu ve yapılan vuruşun hızını dolayısıyla topun hızını artırdığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak kalecinin varlığının atışı yapacak oyuncunun topa vuruş kinematiğini etkilediği belirlenmiştir.**** (TUNÇEL, ARITAN, HARBİLİ 2019; 34)

Bakıldığında yapılan atışın hızının, kalecinin kurtarışı açısından en belirleyici noktalardan biri olduğu söylenebilir. Yüksek top hızı, kalecilere daha kısa reaksiyon zamanı tanıdığından kalecinin topu kurtarma olasılığı daha düşük. Bir diğer husus ise hedefin konumu. Vuruşun, kalecinin uzanamayacağı nokta olarak değerlendirilen kale köşelerine atılması da kalecileri çaresiz bırakan durumlardan.

Uluslararası Futbol Tarihi ve İstatistikleri Federasyonu (IFFHS) tarafından 20. yüzyılın en iyi kalecisi seçilen Lev Yaşin'i de bu başlık altında anmak boynumuzun borcu. Kendisi kariyeri boyunca 150 penaltı atışında, topun kale ağlarını sallandırmasına izin vermeyerek kırılması zor bir rekora imza atmıştır.

D)Sonuç

Günümüz Süperlig maçlarında hakemler için verse ayrı vermese ayrı dert olan, futbol programlarında pozisyonu günlerce tartışılan, "net fauldü, penaltımız verilmedi kardeşim" gibi yorumlara gebe penaltı vuruşu; şüphesiz futbolun gelişimi ve değişiminde en önemli rol oynayan yeniliklerden birisi. Yazımı noktalamadan önce, Beşiktaş oyuncusu Ayhan AKMAN'a yapılan faul sonrası verilmeyen penaltıyı da hatırlatmamak olmazdı. Üzerinden 25 sene geçse de unutmadık, unutturmayacağız :)

Bu faul üzerine, Maraton programında Erman TOROĞLU'nun yorumu https://youtube.com/shorts/hMxKBDPzyz4?si=gwjvGJIjUgvPGIrJ

KAYNAKÇA ve DİPNOT

*9 Kusurlu Hareket: Rakibine tekme atma teşebbüsü, çelme atma teşebbüsü, rakibin üzerine sıçramak, rakibi engelleyici şarj, rakibe kasti olarak vurma, rakibi iteleme, topa müdahale esnasında rakibe temas etme, rakibe tükürme ve uygunsuz hareketler, topa elle müdahale

**ORTA, L., (2020), "Futbolun Değişimi ve Dönüşümü", The Journal of Social Science, Cilt:4, Sayı:8, s. 500

***HAMARAT, A.M., (2017), "Penaltı Hakkında Her Şey", Red Bull

****ARITAN, S., TUNÇEL, A., HARBİLİ, E., (2019), "Futbolda Penaltı Vuruşunun Kinematiği: Kaleci ve Hedef Faktörünün Etkisi", Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, s.25-38

Bu yazı, yaşamının 20 yılını Samsun ve çeşitli illerde amatör furbol takımlarında oynayarak 34 yılını saha komiserliği yaparak geçiren, birlikte maç izlemesi ve spor hakkında sohbet etmesi çok keyifli olan sevgili dedem Yalçın ŞAHİN'e ithaf edilmiştir.