Öz Yeterlik: Görevleri Tamamlamada Kendinize Duyduğunuz İnanç

Zorlu bir göreve başladığınızda, yeni bir karar alıp uygulamaya koyduğunuzda veya herhangi bir işe başladığınızda kendinize o konuda inancınız bulunur. Bu inanç olumlu veya olumsuz olabilir. Kendinize o görev konusunda güvenebilir veya güvenmeyebilir, becerilerinize yeterli olduğunu veya olmadığını düşünebilirsiniz. Bugün ele alacağımız öz yeterlik kavramıyla bu konuyu irdeleyeceğiz. Öz yeterlilik konusunda daha fazla bilgi edinmek için yazımızı okumaya devam edebilirsiniz.

Öz Yeterlik Nedir?

Albert Bandura'nın oluşturduğu bir kuram olan öz yeterlik; kişinin bir görevi tamamlamada kendi yeteneklerine, becerilerine ve kendisine duyduğu güven olarak tanımlanabilir. Kişinin herhangi bir görevi tamamlayabileceğine ilişkin duyduğu inançtır.

Kişinin, kendisinin yeterli olduğunu hissettiği görevleri tamamlama olasılığı daha yüksekken, yeterli olmadığını hissettiği görevleri tamamlama olasılığı ise daha düşüktür.

Öz yeterlik, bir noktada kendini gerçekleştiren kehanet olarak da düşünülebilir. Çünkü, kişinin bir görev konusunda yetenekleri sınırlı olsa dahi öz yeterliği yüksekse o görevi tamamlayabilir. Diğer bir kişinin ise, bir görev konusundaki yetenekleri fazla olup öz yeterliği düşükse görevi tamamlama olasılığı düşük olabilir.

Öz Yeterliğin Kaynakları Nelerdir?

Bandura, öz yeterliği oluşturan dört etmenin olduğunu ileri sürer.

Kişinin Edindiği Deneyimler: Kişinin bir konuda doğrudan edindiği olumlu deneyimler, öz yeterliliğinin artmasına katkı sağlar. Kişi bu deneyimler sayesinde yeteneklerine daha fazla güvenebilir. Kişi ne kadar fazla olumlu deneyim edinirse öz yeterliği o kadar yüksek olabilir.

Diğerlerinden Şahit Olduğu Deneyimler: Kişinin kendisinin edindiği deneyimlerin yanında, diğer kişilerin de yaşadığı olumlu veya olumsuz deneyimler kişinin öz yeterliğini etkiler. Kişiler diğerlerinin edindiği deneyimleri model alarak kendisinin deneyiminin sonucunu tahmin eder. Eğer diğerlerinin aldığı sonuç olumluysa, kendisi de olumlu sonuç alacağını düşünür. Diğerlerinin aldığı sonuç olumsuzsa, kendisi de olumsuz sonuç alacağını düşünür. Bu durum da öz yeterliği olumlu veya olumsuz derecede etkiler.

Sözel İkna: Diğer kişilerin kişiye bir görevi yerine getirebileceğini, beceri ve yeteneklerine güvenmesini söylemesi yani olumlu teşvikler kişinin öz yeterliğini olumlu etkiler. Aynı şekilde diğerlerinin kişiyi olumsuz teşviki kişinin öz yeterliğini olumsuz etkiler.

Kişinin Psikolojik Durumu: Kişinin olumlu bir ruh hali içerisinde olması, öz yeterliğini olumlu etkiler. Olumsuz bir ruh hali içerisinde olması ise öz yeterliğini olumsuz etkiler. Yüksek stres ve kaygı, depresiflik, umutsuzluk öz yeterliği olumsuz etkileyen faktörlerdendir.

Öz Yeterliğin Temellerini Oluşturan Süreçler Nelerdir?

Bilişsel Süreçler: Kişi bir göreve başlamadan önce zihninde o göreve ilişkin önsezilerde bulunur. Kişinin öz yeterliği yüksekse o görevin sonucunun olumlu olacağına dair inancı yüksek olur. Bunun sonucunda görev için daha yüksek hedefler belirler. Öz yeterliği düşükse görevin olumsuz sonuçlanacağını düşünür ve görev için yüksek hedefler belirlemekten kaçınır.

Duygusal Süreçler: Öz yeterlik, kişinin inanç ve hedeflerinin yanında görevin zorlukları karşısında yaşayacağı duygudurumunu da etkiler. Görev esnasında meydana gelen stresli durumlarla, kişinin yükselen stres ve kaygı düzeyiyle nasıl başa çıkacağını etkiler. Öz yeterliği yüksek kişiler, stresli durumları daha iyi yönetip, stres ve kaygıyla daha iyi başa çıkabilirler. Öz yeterliği düşük kişiler ise stresli durumlarla başa çıkmada zorlanabilir.

Denetim Süreci: Denetim süreci, kişinin kontrol odağını tanımlar. İç kontrolde kişi, yaşadıklarının kendi seçimleri sonucu olduğuna inanır. Dış kontrolde ise kişi, yaşadıklarının kader veya şans gibi dış faktörlerin sonucu olduğuna inanır. Öz yeterliği yüksek olan kişiler iç kontrol odağına sahip olabilirken, öz yeterliği düşük olan kişiler dış kontrol odağına sahip olabilir.

Öz Yeterliğin Önemi Nedir?

1. Yerine getirilen görevlerde yüksek başarı sağlayabilir.
2. Zorluklara karşı daha dirençli olmayı sağlar.
3. Kişinin kendisini zorlayabilecek görevlere daha fazla dahil olmak ister.
4. Daha düşük stres düzeyine erişmeyi sağlar.

Öz Yeterliğinizi Arttırmak İçin Neler Yapabilirsiniz?

1. Herhangi bir konu üzerinde çalışıp o konuda iyi olmak size olumlu deneyimler sağlayacağından öz yeterliğinizin artmasını sağlar.
2. Geçmişte başarılı olduğunuz deneyimleri hatırlamak öz yeterliğinize olumlu katkı sağlayabilir.
3. Kendinize yakın olarak gördüğünüz bir kişinin olumlu deneyimlerini gözlemlemek öz yeterliğinizin artmasına yardımcı olabilir. Diğer kişilerin olumlu deneyimlerini gözlemlemek, sizin de o deneyimleri edineceğinizi düşünmenizi sağlar.
4. Kendinizi stres, kaygı gibi olumsuz duygulardan arındırmaya çalışın. Bu olumsuz duygular öz yeterliğinizi olumsuz etkileyeceğinden bunlardan arınmak öz yeterliğinizi olumlu etkileyebilir.
5. Kendinizi bir görev konusunda olumlu değerlendirmeye çalışın. Böylelikle öz yeterliğiniz artar.