Özel Çekme Hakları, SDR Nedir?

Özel Çekme Hakları (Special Drawing Rights: SDR), Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından 1969 yılında, Bretton Woods Sistemi'nin bozulmasının ardından oluşturulan uluslararası bir rezerv varlıktır. SDR bir para birimi değil, uluslararası işlemlerde kullanılan bir hesap birimidir. Bugün itibarıyla 1 SDR, 1,31 ABD Doları ve 45,98 Türk Lirası değerindedir.

SDR'nin değeri uluslararası rezerv para birimlerinden oluşan bir sepete göre belirlenir. 2024 yılı için bu sepetteki para birimleri ve oranları:

• ABD Doları: %43,38
• Euro: %29,31
• Çin Yuanı: %12,28
• Japon Yeni: %7,59
• İngiliz Sterlini: %7,44

IMF, SDR'yi oluştururken şu amaçları hedeflemiştir:

• Küresel ekonomide likiditeyi sağlamak,
• IMF üyesi ülkelerin döviz krizlerini önlemek,
• Uluslararası ticaret ve finansal istikrarı sağlamak.

Bretton Woods Sisteminin Bozulması

Bretton Woods Sistemi, 1944-1973 yılları arasında geçerli olan bir uluslararası ödeme sistemiydi. Bu sisteme göre anlaşmaya katılan her ülke parasını dolara sabitlerken, dolar ise altına sabitlenmişti.

Başlangıçta, Almanya ve Japonya gibi yeni kalkınan ülkeler, altyapı yatırımları ve sanayi malları için ABD’den mal ve teknoloji satın alırken dolara ihtiyaç duyuyordu. Bu ülkeler ellerindeki altınları satarak dolar elde ettiler, bu da ABD’nin altın stoklarının artmasına yol açtı. Ancak zamanla Batı Avrupa ve Japonya güçlendikçe sermaye akışı bu ülkelere yönelmeye başladı. Bu kez bu ülkeler dolar verip altın almak istediler ve doların reel değeri hızla düşmeye başladı.

ABD ise bastığı paraların büyük bir kısmını iç piyasayı canlandırmak için kullandı. Vietnam Savaşı’nın etkisiyle dış ödemeler dengesinde açık veren ABD, bu açığı para basarak kapatmaya çalıştı. Sonuç olarak, dünyada dolar bolluğu oluşurken ABD’nin altın rezervleri sınırlı kaldı. Altın spekülatörleri, doların değer kaybedeceğini öngörerek altına yöneldi ve bu da altın talebini artırdı. Bunun sonucunda, ABD'den dolar karşılığında altın isteyen ülkelere ABD Başkanı Richard Nixon, 1971’de “Artık altın taahhüdümüz yok, dolar getirene altın vermem” diyerek Bretton Woods Sistemi’nin çökmesine neden olmuştur.

SDR Sistemi Nasıl İşliyor?

IMF üyesi ülkeler, ellerindeki SDR'leri döviz karşılığında diğer üye ülkelerle takas edebilir. Bu takas işlemleri, merkez bankalarının rezervlerini destekleyerek döviz krizlerinin önlenmesine yardımcı olur. Yani SDR, uluslararası rezerv varlıkları artırmak için önemli bir araçtır.