Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi

Rusya Federasyonu coğrafi olarak bir doğu Avrupa ve Asya ülkesidir. Dünyanın yüzölçümü olarak en geniş topraklarına sahip ülkesidir. Doğu Avrupa’dan Kuzey Kutbuna kadar geniş topraklara sahiptir. Ancak halkı daha çok batı kesimlerini yerleşim yeri olarak tercih eder. Toprakları doğal kaynaklar bakımından çok zengindir. En büyük petrol ve doğalgaz üreticileri arasında yer alır.

Rusya Federasyonu 140 milyon civarında bir nüfusa sahiptir. Bu sayı topraklarına kıyasla düşüktür. Ayrıca azalma eğilimindedir. Rus halkı çok etnisiteli ve çok dilli bir imparatorluk olarak anılır. Halk temel olarak slav ırkına mensup ve ortadoks hristiyandır. Ancak farklı kültürler ve farklı etnisiteden halklar da bulunur.

Rus tarihinin şekillenmesinde viking kültürü, moğol işgalleri ve ortadoks hiristiyanlığın kabulü son derece etkilidir. Özellikle ortadoks hiristiyanlığın yapısı ve batıda ki bir sınıf mücadelesinin yaşanmamış olması otoriter bir rejim kurulmasının temel sebebi olarak görülür.

Rus siyasi yapılanmasının şekillenmesinde açısından üç büyük tarihsel döneme şahitlik eder. I. Ivan döneminde imparatorluk kültürü yaratılır. Çar I. Petro döneminde Batılaşma hareketleri başlar. 1917 bolşevik devrimi ile beraber ise komünist bir yönetim sistemi kurulur. Modern Rus devleti de SSCB’nin dağılmasıyla beraber bu tarihsel arka planda ortaya çıkmaktadır.

1993 Anayasası

Rusya anayasası 12 Kasım 1993 tarihinde mutlak çoğunluklu bir oy oranıyla kabul edilmiştir. Anayasa 9 bölüm ve 137 maddeden oluşur. Yazılı bir anayasadır. Kısa ve sade bir dil kullanılmıştır. Temel olarak iki bölümden oluşur. İlk bölümde anayasal organlar, temel hak ve ödevler gibi bir anayasada olması gereken temel konular düzenlenmiştir. İkinci bölüm ise sonuç bölümü olarak geçer. Burada 1978 anayasasına atıf ve toplumun huzuru, ulusal kalkınmaya ilişkin birtakım temeniler yer alır (Parlark & Caner, 2013).

Rusya anayasasının giriş bölümünde devletin; toplumcu, seküler, sosyal adalete dayanan, halk egemenliğini esas alan, eşitlikçi bir federal ve ulusal devlet olduğu belirtilmektedir. Federal bir devlet yapılanmasının kurulmasının temel sebebi ülkede çok fazla etnik kesim yaşamasından kaynaklanmaktadır. Fakat bu federal yapı oydaşmacı değil, işbirlikçi bir federal yapıdır. Uygulamada federe devletler merkezin sıkı denetimi altındadır (Parlark & Caner, 2013). Ayrıca devletin niteliklerine ilişkin belirtilmiş olan temel ilkeler itibari nitelikte kalmaktadır. Rus siyasal rejiminin tam anlamıyla demokratik olduğu söylenemez.

Hükümet Sistemi

Rusya siyasal sisteminin başat unsuru devlet başkanıdır. Anayasada devlet başkanına geniş kapsamlı yetkiler verilmiştir. Anayasa parlamenter demokrasi olduğu vurgulansa da devlet başkanı merkezli bir yarı başkanlık hükümet sistemi vardır. Siyasal sistem devlet başkanı doğrultusunda şekillenmektedir.

Yürütme

Yürütme düalist bir yapıdadır. Yürütme başkan ve başbakandan oluşur. Başbakan başkan tarafından atanır ve görevden alınır. Fakat meclisin(Duma) başbakan atamasının onaylaması gerekmektedir. Alt meclis olan Duma bu atama kararını veto edebilir ancak bu durum üçten fazla kere yapılırsa başkanın meclisi fesih etme yetkisinin önü açılır.

Başkanın federal bölge liderlerini atama, kanun teklif etme, kanunları veto etme gibi yetkileri vardır. Başkanın en geniş kapsamlı yetkisi ise kural koyma yetkisidir. Başkan kanun hükmünde kararnameler ile siyasi, hukuki ve toplumsal hayatı düzenleyebilmektedir. Ayrıca bu kararnamelerin hukuki denetimi de yapılmamaktadır. Başkan bu kararnameler ile maddi anlamda yasama işlemi yapar (Parlark & Caner, 2013).

Başkanın görevden uzaklaştırılması kural olarak mümkün olsa da pratikde mümkün değildir. Başkanın düşürülmesi çok zor koşullara bağlanmıştır.

Yasama

Yasama organı oldukça tartışmalıdır. Keza yürütmenin etkisi, gölgesi altında görev yapar. Bağımsız bir anayasal organ olarak işlev gösterememektedir. Rusya’nın tarihsel birikiminin de etkisiyle güçsüz ve işlevsel olmayan bir parlamentoya sahip olduğu söylenebilir.

Yasama organı iki kanatlı bir yapıdadır. Alt meclis olan Duma ve üst meclis olan Federasyon Konseyinden oluşur. Duma halkı temsil ederken, Federasyon Konseyi federe devletleri temsil eder.

Duma kanunları görüşür, kanun teklifi-tasarı hazırlarlar. Başkan kanunları veto edebilir ancak parlamento bunu üçte iki çoğunluk ile engelleyebilir. Başbakanın atanmasını onaylar veya onaylamaz (Parlark & Caner, 2013).

Yargı

Ülkede Anayasa Mahkemesi bulunur. Özel ve idari davalar için en üst temyiz merciidir. Mahkeme başkan ve üyelerinin 1/5’i Duma, 1/5’i Federasyon konseyi geri kalanı ise başkan tarafından atanır. Soyut ve somurt denetimi yapabilmektedir mahkeme. Federe devlet ihtilaflarını karara bağlar. İnsan hakları ile ilgili kararları verir. Bu şekilde çeşitli görevleri olmakla birlikte kağıt üzerinde yer alan bir kurumdur. İşlevsel ve etkin bir anayasal organ değildir. Yürütmenin baskısı altındadır (Parlark & Caner, 2013).

Rusya’nın temel problemlerinden biri işlevsel ve kurumsal bir hukuk sisteminin kurulamamasıdır. Özellikle komünist yönetim sürecinde bu sekteye uğramış sonrasında ise yerini suç örgütlerinin egemenliğine bırakmıştır. Hukuk sistemi bakımından temel problem budur (Yayla, 2017).

Siyasi Parti Yapısı

Rusya’da siyasal kültür güçlü siyasal parti ve lider odaklı siyaseti dayatmaktadır. Batıdan farklı olarak lider esaslı ve merkeziyetçi siyasal yapılanmalar vardır. Siyasal partilerin yapılanmasında geniş coğrafya, seçim sistemindeki zorluklar, tarihsel gelenekler ve homojen etnik yapının etkisi bulunur. Yani kurumsallaşmış partileri yoktur. Bunun temel nedeni ideolojik eksiklik ve lider odaklı siyasettir (Yayla, 2017).

Siyasal parti sistemi olarak egemen parti sistemi vardır denebilir. Ayrıca pek çok zayıf partiden oluşan parçalı bir siyasi parti sistemine sahiptir. Çok parti türemesine karşın bu partiler zayıf, sürekli değişen ve kişiye bağlı nitelik gösterir (Roskin, 2016).

Parlamento seçimleri için %7 lik bir seçim barajı vardır. Siyasi partiler seçime katılabilmek için ya iki yüz bin imza toplanmalı ya da iki buçuk milyon dolar kefaret ödemelidirler.

Rusya’da bulunana partiler lider odaklı olmakla birlikte demokrat olmaktan da uzaktırlar. Komünizme geri dönüşü savunulur veya şovenizm telkin edilir partiler tarafından (Roskin, 2016).

Seçim Sistemi

Duma yani halk meclisi doğrudan yapılan oylama ile 4 yıllığına görev yapan 450 milletvekilinden oluşmaktadır. 2005 öncesinde 225 milletvekili bağımsız 225 ise parti listesinde aday olarak seçilmekteydi. Ancak 2005’de Putin yasama meclisine telkinleri ile bu kural değişmiştir. Duma’nın yarısı %5 barajlı nispi temsile göre diğer yarısı ise basit çoğunluklu tek üyeli bölgelerden seçilen karışık üyeli bir seçim sistemine sahiptir. Tek üyeli bölgeler olmadığı için artık bağımsız adaylar yoktur (Roskin, 2016).

Federasyon konseyi her federe devletten(89) iki üye olmak üzere 178 üyeden oluşur. Bu üyeler federe devletlerin yürütme organı ve yasama organı temsilcileri arasından seçilirler.

Devlet başkanı gizli oy açık sayım ve döküm usulüne göre yapılan seçimlerle, Rus vatandaşları tarafından doğrudan dört yıllığına seçilmektedir. Başkan en fazla iki defa görev yapabilmektedir (Roskin, 2016).

Siyasi Kültür ve Seçmen Davranışı

Rusya’da genel durum etkili vergi toplayamayan, adaletli yönetilemeyen, yurtdaşlarına yardım edemeyen, kanunların etkin olmadığı zayıf bir devletten söz edilir. Ancak böyle bir durumda vatandaşlar güçlü tarza yönetim anlayışını benimseyen lider etrafında toplanırlar. Bu Rusya özelinde Putin olmuştur. Putin, Rus devletinin bu temel sıkıntılarını karşı bir çözüm olarak görülmektedir halk tarafından (Roskin, 2016).

Rusya’da Sovyet rejiminin etkisiyle kurulan dev bir bürokrasi vardır. Bu durum özellikle Weber’in komünist rejimlerde doğrultunsa yapmış olduğu eleştirisini haklı çıkarmaktadır. Çünkü bu bürokrasinin yaratılmasında başlıca rol komünist ideoloji ve onun siyasi partisine aittir (Roskin, 2016).

2005 yıllı sonrasında sivil toplum özelikle sınırlanmaya başlamıştır. Bu dönemde Putin telkinleriyle çıkan iki yasa ile beraber sivil toplum kurulması ve işlev göstermesi son derece sınırlandırılmıştır. Aynı yönde ülkede bağımsız ve tarafsız bir medyadan da söz edilemez. Medya devletin egemenliği altındadır (Roskin, 2016).

Rus insanı tarihten gelen birikimin etkisiyle otoriteyi seven bir yapıya sahiptir. Güçlü devlet figürünün olmasını benimserler ve mutlu olurlar bundan. Milliyetçi eğilime sahip bir millettir. Tarihini ve topraklarını benimserler. Ancak batıya karşıdırlar. Batıya hem özenirler hem de nefret ederler (Yayla, 2017).

Ruslar milletleri sınıflandırma eğilimindedir. Slav olmayan milletleri kendinden görmez; sevgi ve ilgi duymazlar. Güvensizlik kültürü hakimdir. Bir Rus hiçbir şeye veya kimseye güven duyamamaktadır. Bunun temel nedeni de suç, rüşvet ve ekonomik çöküşün toplumsal hayatta etkin olmasıdır (Roskin, 2016).

Rus siyasi düşüncesi birey hakları temelinde gelişmemiştir. Bu anlamda Lockcu bir çizgi değil, Roussuocu bir çizgi çerçevesinde geliştiği söylenebilir. Devletin inşası genel iradeye dayandırılmıştır (Yayla, 2017).

SSCB’nin yıkılması da Rusya’da siyasi kültürün değişimine pek fazla yol açmamıştır. SSCB sonrası oligarklar sisteme hakim oldu. Sivil toplum ve hukuk sistemi hala çok güçsüzdür. Toplum devlete ve bireylere güven duyamamaktadır.

Kaynakça

Yayla, A., 2017. Karşılaştırmalı Siyaset Bilimi. Ankara: Liberte Yayınları.

Parlark, B. & Caner, C., 2013. Karşılaştırmalı Siyasal ve Yönetsel Yapılar. Ankara: Orion Kitabevi.

Roskin, 2016. Çağdaş Devlet Sistemleri. Ankara: Liberte Yayınları.