Sinestezi Nedir

Sinestezi kelime kökeniyle Yunanca syn (birlikte)  ve aisthēsis (algı) sözcüklerinin birleşiminden oluşan birleşik duyu anlamına gelen bir algı değişikliğidir. Sesleri görülür, renkleri duyulur. Sinestezik bireylerde bir duyu organından gelen sinyaller otomatik olarak başka bir duyu organının işlenmesinden sorumlu beyin bölgelerine gidiyor.

Metafor, sembolizm kelimeleri gibi, çeşitli sanat ürünlerinin tanımlanmasında kullanılan sinestezi kelimesinden farklı olarak bu olguyu yaşayan kişiler, kasıtsız ve sürekli olarak oluşan benzetmelerden bahsederler. Annesini ılık süt, kardeşini bir kedi vb. olarak gören, hatırlayan, düşünen biri gibi.

Sinestezinin yaygın bir türü olan harf-renk sinestezisinde harfler veya sayılar belirli renklerde görülür. Örneğin kişi 7 sayısını sarı renkli görürken, 3 sayısını kırmızı olarak görülebilir.

Sinestezi Belirtileri

Çocukken soyut kavramlarla yoğun bir şekilde ilgili kişilerde sinestezinin çocuklukta ortaya çıkabileceğini gösteriyor. Semantik vakum hipotezi adı verilen bu hipotez neden çoğu sinestezinin harf-renk ve sayı-form sinestezisi olduğunu açıklıyor. Harfler, sayılar ve renkler genelde öğrencilerin okulda ve ailede ilk öğrendikleri kavramlardır. Bunlardan başka sinestezinin birçok türü laboratuvarda incelenmiştir. Bütün türlerde insanların algıları kişiden kişiye göre değişmektedir.

Herkes doğuştan farklı algılara sahip olduğunu bilerek doğmaz. Birçok kayıtta sinestezik bireylerin yaşadıkları bu algısal farklılıkların farkında olmadıkları yazıyor. Bu kişiler başkalarının gördüklerinden farklı şeyler gördüklerinde buna şaşırıyorlar ve doktora söylediklerinde gerçeği öğreniyorlar. Bazıları çok küçük yaşlarda farklı olduklarını anlıyor bazıları ise bunu çok daha geç yaşlarda öğreniyor. Sinestezinin kendiliğinden olan ve çok doğal gibi görünen yapısı sayesinde kişiler bunu gerçek bir şey gibi algılıyor. Tabii bundan rahatsız da olmuyorlar. Çoğu insan yaşadığı tecrübeleri ve algıları hoş veya nötral olarak betimliyor.

Harf Renk Sinestezisi

Sinestezinin çok yaygın bir türü olan harf renk sinestezisinde harfler ve sayılar bir renk ile ilişkilendirilir. Burada insanlar arasında da belirli farklar görülüyor. Herkes aynı harf ve sayılarda aynı rengi görmüyor. Örneğin bazı kişiler 7 sayısında kırmızı görüp, kalem sözcüğünde mavi görürken başka birisi sarı ve turuncu görebilir. Bazı sinesteziklerde ise ortak renk ve şekiller görülebiliyor.

Kromestezi

Sinestezinin yaygın türlerinden birisi sesler ile renklerin bağdaştırıldığı kromestezidir. Bazı kişiler kapı açılması, araba kornasında bile belirli renkleri görebiliyor. Sanırım bu kişilerin günlük hayatları epey renklidir. Başka sinestezik bireylerde ise sadece müzik notaları renklerin ortaya çıkmasını tetikleyebiliyor. Do diyez notası turuncu rengi meydana getirirken, mi bemol mavi görülebiliyor. Bu durum onlara avantaj da sağlayabilir. Örneğin piyano çalarken her bir müzik notasında farklı bir renk görmeleri notalara daha kolay basmalarını sağlayabilir.

Diğer Sinestezi Türleri

Mekansal dizi sinestezisi olan kişiler sayı dizilerini 3 boyutlu olarak farklı konumlarda görürler. Örneğin 1’den 10’a kadar sayıların yan yana yazıldığı bir sayı dizisinde 1 diğer sayılardan daha yakın görünebilir. Belki 7 en arkada, en uzakta görünür. Araştırmalara göre mekansal dizi sinestezisi olan kişilerin bellekleri daha güçlü olabilir. Bu kişiler tarihleri ve önemli olayları hatırlarken boyut farkını da hesaba kattıklarından bilgileri daha iyi kodlayabilirler. Bazı insanlarda saatler bile farklı boyutlarda görünür.

İşitsel dokunsal sinestezi türünde belirli sesleri duymak vücudun belirli yerlerine dokunma hissi uyandırır. Sabah uyanırken alarm sesinizi duymanız, birinin başınızı okşadığı hissini verebilir. Bazen sesleri duymak sadece deride uyarım yaratır ancak bu birinin dokunması gibi değildir. Kapı zilinin çalması ayak tabanını uyarabilir. Bunun kötü yanı gıdıklanma şeklinde de ortaya çıkabilmesidir. Düşünsenize her telefonunuz çaldığında bir yeriniz gıdıklanıyor. Çok kötü bir tecrübe olabilirdi.

Bunların haricinde sıralı dilsel kişileştirme (ordinal-linguistic personification), misofoni, ayna dokunma ve harf – tat sinestezisi gibi birçok sinestezi vardır. Harf tat sinestezisinde bazı kelimeleri duymak ağızda farklı tatların alınmasına neden olabilir. Sıralı dilsel kişileştirmede sayılar veya sözcükler insan şeklinde görülebilir. Örneğin 2 sayısı kısa boylu bir çocuk olarak karşımıza çıkabilir. Misofonide kızgınlık, tiksinme gibi olumsuz duygular belirli sesleri duymaya neden olur. Örneğin kişi ne zaman bir şeye kızsa kulağında özel bir ses duyabilir.

Sinestezi bir Hastalık mı? Dâhilik mi? 

Sinestezi tek başına hastalık veya zihinsel bir bozukluk değildir. Daha ziyade, bireye özgü duyuların bir karışımı yoluyla dünyayı deneyimlemenin yeni bir yoludur. Dolayısıyla bir tedavisi de yoktur. Ancak şizofreni, mani, oligofreni, psikopati gibi hastalıklarda sinestezik özellikler hastalığın getirmiş olduğu belirtilerle görülmüştür. 

Sinesteziklerin dünyayı algılama şekillerinin çeşitliliği kimi zaman kişinin sanatsal yönünü de yaratıcı kılabiliyor. Sinestezi, kavramlar arasında bağlantı kurmak daha kolay olduğu için yaratıcılık ve hafıza gibi bilişsel yetenekleri geliştirebilir . Vincent Van Gogh ve Vladimir Nabokov gibi ünlü yaratıcı beyinler, sinesteziye sahip olduklarını iddia ettiler. Onların dışında birçok kişiye ilham olan sanatçının, sinestezik olduğu biliniyor. Bunlardan bazıları; Pharrel Williams, Tori Amos, Lorde, John Mayer, Stevie Wonder, Kanye West, Eddie Van Halen, Wassily Kandinsky, Duke Ellington, Arthur Rimbaud, Jimi Hendrix…

https://tr.wikipedia.org/wiki/Sinestezi#:~:text=Sinestezi%2C%20Yunanca%20k%C3%B6kenli%20bir%20kelime,ba%C5%9Fka%20bir%20duyu%20alg%C4%B1s%C4%B1n%C4%B1%20tetiklemektedir.

https://sinirbilim.org/sinestezi/

https://www.dunyadanismanlikmerkezi.com/sinestezi/