Stanford Hapishanesi

Stanford Hapishanesi, Stanford Üniversitesi'nde Philip Zimbardo (psikolog) ve çalışma arkadaşları tarafından 1971 senesinde Psikoloji Departmanı'nın zemin katında kurulmuş olan bir deney hapishanesidir. Bu hapishane deneyinin amacı insanların sosyal rollere verdikleri tepkileri ölçmekti. 24 erkek üniversite öğrencisinden oluşan deney grubunu gardiyanlar ve mahkumlar olarak ikiye ayırdılar.

Seçilen 24 üniversite öğrencisi psikoloji binasının zemin katına, deney hapishanesine yerleştirildi. Zimbardo öğrencilerin hangi grupta olacaklarını önceden belirtmedi ve deneyin iki hafta süreceğini karşılığında ise günlük 15 dolar alacaklarını söyledi. Deney gereğince mahkum rolünü oynayacak öğrencilerin kesinlikle gardiyan rolünü oynayan öğrencilerin sözlerinin dışına çıkmamaları ve emirlerine uymaları, gardiyan rolünü oynayacak olan öğrencilerin ise mahkum rolü oynayan öğrenciler üzerine baskı yapabilmeleri, bağırmaları ancak şiddet uygulamalarının yasak olduğu belirtildi.

Tarih 14 Ağustos 1971

Deney günü gelmişti; gardiyanlar üniformalarını giydiler, ellerine tahta sopalar aldılar. Mahkumlar oldukça rahatsız edici olan o kıyafetleri giydiler, numaralarını aldılar. Tıpkı gerçek hayattaki o hapishane ortamı yakalanmıştı. Gardiyanlar üniformaları üzerlerine giydikleri zaman sanki gerçek bir gardiyanmış gibi hissetmeye başladılar. Mahkumlar için durum pek farklı değildi, sanki evden üniversiteye bir deney yapmak için çıkmamışlardı. Hepsi birer suçlu gibi hissediyordu.

Mahkumların kendilerini gerçekten birer suçlu gibi hissetmelerinin arkasında yatan diğer bir sebep ise Zimbardo'nun öğrencileri 14 Ağustos gecesi evlerinden polisler eşliğinde alıp, soygun suçu ile tutuklatmasıydı. Öğrenciler sahte hapishaneye gerçek hapishane araçları ile götürüldüler.

Kargaşa Başlıyor

Deney başlamıştı ve ilk gün sorunsuz bir şekilde bitmişti. Ancak ikinci gün ortalık karışmaya başladı ve mahkumlardan bazıları gardiyanların emirlerini yerine getirmemeye başladı. İki öğrenci deneyden ayrılmak zorunda kaldı ve evlerine döndüler. Normal hayatlarında sosyal olan öğrencilerin davranışlarında gariplikler ortaya çıkmaya başladı. Gardiyan rolünde olan öğrencilerin içlerinden sadist kişiler çıkmaya, mahkumların ise son derece korkak ve içine kapanmaya başladıkları rapor edildi.

Günler geçtikçe gardiyanlar daha da acımasız oluyorlardı. İsyan çıkarmaya çalışan mahkumları ağır şekilde cezalandırıyor, yataklarından süngerleri alıp demir yataklarda yatırıyorlardı. İsyanlara katılmayan mahkumlara ise ödül veriliyordu.

Zimbardo Deneyi Sonlandırıyor

Zimbardo'nun amacı bu deneyi yaparak insanların sosyal rollere nasıl tepki verdiklerini ölçmekti. Ancak henüz altıncı günde ortalık tahmin ettiğinden daha çok karıştı. Gardiyanlar rollerini çok fazla benimsediler ve mahkumlar üzerinde psikolojik şiddet uygulamaya başladılar. Mahkumlar ise gardiyanlar karşısında isyanlar çıkararak direnmeye çalıştılar ve gardiyanların verdiği cezalara boyun eğmek zorunda kaldılar.

Mahkumların neredeyse hepsi psikolojik olarak travma geçirdiler. Gardiyanların bazıları sadist eğilimleri sebebiyle yargılandılar.

Zimbardo:

Stanford Hapishanesi Deneyi rollerin insan davranışı üzerinde ne kadar güçlü bir etkisi olduğunu göstermiştir. Gardiyanlar güçlü olan pozisyona sahip oldukları için normalde asla yapmayacakları şeyleri yapmaya başladılar. Mahkumlar ise tam da bir mahkumun davranacağı gibi pasif ve depresif davranmaya başladılar

Görüldüğü gibi toplumda bize verilen roller davranışlarımız üzerinde olumlu veya olumsuz etkilere neden oluyor. Sosyal hayatımızda bulunduğumuz ortamlarda üzerimize düşen güçlü ya da zayıf rollerin gerektirdiği gibi davranmak zorunda kalıyoruz aslında.

Stanford Hapishanesi Deneyi'ni Konu Alan Filmler

2001- Deney

2010- The Experiment

2015- The Stanford Prison Experiment