Teknofeodalizm: Dijital Bir Ortaçağa mı Giriyoruz?

Dijital dünyanın güç ilişkilerini anlamanın anahtarlarından biri teknofeodalizm—bu yazıda ona kısaca değiniyoruz.

18 Nov, 20254 min read

Modern Ekonominin Görünmez Derebeyleri

Dijital çağ, kapitalizmi dönüştürürken yeni bir tartışmayı da beraberinde getirdi: Teknofeodalizm.

Bu kavram, teknoloji devlerinin ekonomik ve toplumsal hayatta o denli büyük bir güç biriktirdiğini iddia eder ki, artık klasik kapitalist piyasa düzeninden çok, feodal bir hiyerarşiye benzer bir yapı ortaya çıkmıştır.

Bugün Amazon’un lojistik ağından Google’ın arama motoru tekeline, Meta’nın sosyal medya evreninden Apple’ın ekosistemine kadar uzanan bir dünyada yaşıyoruz. Her adımımız veri üretirken, bu veriler de küresel teknoloji şirketlerinin elinde yeni bir dijital mülkiyet biçimine dönüşüyor.

Peki teknofeodalizm nasıl ortaya çıktı? Neden bazı düşünürler “kapitalizm bitiyor, yerini platform feodalizmine bırakıyor” diyor? Gelin tüm ayrıntılarıyla inceleyelim.

1. Feodalizmden Teknofeodalizme: Tarihsel Bir Karşılaştırma

Teknofeodalizm terimi, feodal dönem ile dijital ekonomi arasında çarpıcı paralellikler kurar.

Feodalizmde:

Toprak derebeyinin mülküydü.
Köylüler toprağı işlemek zorundaydı.
Güç merkezileşmişti.
Üretim süreci tamamen derebeyinin kontrolündeydi.

Teknofeodalizmde:

Toprak yerine veri, dijital trafik, altyapı ve platformlar kontrol edilir.
Kullanıcılar bu platformlarda vakit geçirdikçe veri üretir (modern serfler).
Güç, birkaç küresel platformun elinde yoğunlaşır.
Algoritmalar, kullanıcı davranışlarını yönetir ve yönlendirir.

Yeni çağın derebeyleri:

Google – Meta – Amazon – Apple – Microsoft – TikTok – Tesla (özellikle yapay zekâ veri havuzları açısından).

Bu şirketler, yalnızca ekonomik birer aktör değil; sosyal, kültürel ve hatta politik etki merkezleridir.

2. Teknofeodalizmin Temel Özellikleri

(A) Dijital Mülkiyet

Her platform kendi dijital topraklarını yaratır:

Apple’ın App Store’u
Meta’nın sosyal medya ağı
Google’ın arama ekosistemi
Amazon’un piyasa ve bulut altyapısı

Bu alanlar, kapitalizmin açık pazarı gibi değildir; şirket kurallarının mutlak olduğu kapalı alanlardır.

(B) Veri Toprağı

Veri, günümüzün petrolü değil—feodal topraklarıdır.

Kimin verisi daha çoksa, onun hükümranlığı da büyüktür.

Bu nedenle:

Kapsamlı kullanıcı analitiği
Gizlilik sözleşmeleri
Çerez takipleri
Davranış modelleme sistemleri

hepsi dijital toprağı genişletme stratejisidir.

(C) Algoritmik Tahakküm

Bugün neyi gördüğümüz, hangi haberlere maruz kaldığımız, hangi ürünleri satın aldığımız çoğu zaman bizim seçimimiz değildir; algoritmaların yönlendirmesidir.

Algoritmalar:

içerik sıralar,
satın alma davranışlarını şekillendirir,
politik tercihleri etkiler,
alışkanlıkları izler,
bağımlılık döngüleri kurar.

Bu kontrol mekanizması, tarihsel olarak hiçbir ekonomik sistemde bu kadar görünmez ama güçlü olmamıştı.

(D) Bağımlılık Ekonomisi

Platformlar yalnızca kullanıcıyı değil, küçük işletmeleri, içerik üreticilerini, gazetecileri, uygulama geliştiricilerini de kendine bağımlı kılar.

Örneğin:

Amazon’da satış yapmayan bir satıcı neredeyse görünmez olur.
Instagram’a erişimi kesilen bir içerik üreticisi ekonomik olarak çökebilir.
Apple’ın %30 komisyonu, geliştiricilerin kaderini belirler.
Google’ın trafik düzeni, haber sitelerinin gelirini bir gecede değiştirebilir.

Bu bağımlılık ilişkisi, feodalitenin ekonomik karakteri ile şaşırtıcı derecede paraleldir.

3. Teknofeodalizmi Ortaya Çıkaran Yapısal Değişimler

Teknofeodalizmin yükselişi bir tesadüf değil; bir dizi tarihsel dönüşümün kaçınılmaz sonucudur.

1) Dijitalleşme ve Veri Patlaması

Her davranış kayda alınabilir hâle geldi.

Bu, ekonomik güç dağılımını tamamen değiştirdi.

2) Devletlerin Regülasyon Yavaşlığı

Teknoloji şirketleri sınır aşan bir hızla büyüdü; devletler ise ulusal sınırlar içinde düzenleme yapıyor. Bu dengesizlik dev şirketlere olağanüstü bir avantaj sağladı.

3) Tekelleşmeyi Artıran Ağ Etkileri

Platform büyüdükçe değeri artıyor.

Bu, rekabeti yok edip tekel oluşturuyor.

4) Yapay Zekâ ve Otomasyon

Yapay zekâ, görünmez bir yönetici sınıf oluşturdu.

Algoritmaların karar verme gücü insan kontrolünün ötesine geçti.

4. Günlük Hayatta Teknofeodalizm

Teknofeodalizm teorik bir tartışma değil—her gün yaşadığımız gerçeklik:

İnstagram’da neyin görünür olduğu sizin değil algoritmanın seçimi.
TikTok, küresel gençlik kültürünü yöneten görünmez bir küratör.
Amazon’da kendi markasını öne çıkarıp satıcıların kaderini belirleyebilir.
Google, sitelerin trafiğini artırabilir veya yok edebilir.
Apple, bir uygulamanın kaderini tek komutla belirleyebilir.

Bireyler, içerik üreticileri, küçük işletmeler; hepsi bir tür dijital serfliğe mahkûm.

5. Eleştiriler ve Karşı Görüşler

Bazı akademisyenler teknofeodalizmi “abartılı bir metafor” olarak görüyor.

Onlara göre:

Hâlâ kapitalist üretim mantığı geçerli.
Veri, klasik anlamda mülk değildir.
Feodalizm benzetmesi tarihsel olarak tam oturmuyor.

Ancak çoğu düşünür aynı noktada birleşiyor: Teknoloji şirketlerinin gücü kapitalist rekabeti aşmış durumda.

Bu nedenle teknofeodalizm tartışması, ekonomik sistemlerin geleceğini anlamak için kritik bir araçtır.

6. Bu Düzen Değişir mi?

Önümüzde üç olasılık var:

1. Devletler Regülasyonları Sıkılaştırır

Avrupa Birliği’nin Dijital Pazar Yasası (DMA) ve Dijital Hizmetler Yasası (DSA) bu yönde atılan adımların ilki.

2. Platform Ekonomisi Yeni Bir Sosyoloji Doğurur

Tıpkı sanayi devriminin işçi sınıfını yaratması gibi.

Bu kez dijital serfler doğuyor.

3. Daha Adil Bir Dijital Demokrasi Gelişir

Veri mülkiyeti bireylere devredilebilir.

Platform kooperatifleri güçlenebilir.

Açık kaynak teknolojiler yaygınlaşabilir.

Sonuç: Dijital Derebeylik Kapımızda mı?

Teknofeodalizm, yalnızca ekonomik bir model değişimini değil, toplumsal ilişkilerimizin, özgürlük alanlarımızın ve kültürel davranışlarımızın dönüşümünü ifade ediyor.

Verinin toprak, algoritmaların yönetici, platformların derebeyi olduğu bu dünyada, bireyler ne kadar özgür?

Bu soru önümüzdeki on yılların en önemli tartışması olacak.

İstersek bu yazının: