Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Türk Toplumundaki Yeri Ve Değişimi

Toplumsal cinsiyet rolleri, bir toplumun bireylerden beklentilerini, davranışlarını ve sorumluluklarını belirleyen sosyal yapıların temel taşlarından biridir. Genellikle biyolojik cinsiyetle karıştırılsa da, toplumsal cinsiyet rolleri aslında toplumun ve kültürün bireylere yüklediği roller ve beklentilerden oluşur. Bu yazıda, Türk toplumunda toplumsal cinsiyet rollerinin tarihsel gelişimini, günümüzdeki etkilerini ve farklı kültürlerle olan karşılaştırmalarını inceleyeceğiz.

Toplumsal Cinsiyet ve Biyolojik Cinsiyet: Aralarındaki Fark Nedir?

Toplumsal cinsiyet, biyolojik cinsiyetten farklı olarak, bir kişinin toplumsal ve kültürel olarak şekillenen rolünü ifade eder. Biyolojik cinsiyet, doğuştan gelen fiziksel ve genetik özelliklerimizken, toplumsal cinsiyet, toplumun bireylerden beklediği davranış kalıplarını içerir. Örneğin, bir erkeğin güçlü ve bağımsız, bir kadının ise şefkatli ve duygusal olması beklenebilir. Bu beklentiler, bireylerin yaşamlarını derinden etkileyebilir ve toplumsal dinamikleri şekillendirebilir.

Tarihsel Gelişim: Osmanlı'dan Günümüze

Osmanlı Dönemi:

Osmanlı İmparatorluğu'nda toplumsal cinsiyet rolleri belirgin ve katıydı. Erkekler, ailenin geçimini sağlamakla yükümlüyken, kadınlar ev işleri ve çocuk bakımıyla ilgilenirdi. Ahmet Mithat Efendi’nin "Felatun Bey ile Rakım Efendi" adlı eserinde, dönemin toplumsal cinsiyet rollerini gözlemlemek mümkündür.

Cumhuriyetin İlk Yılları:

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte, toplumsal cinsiyet rollerinde köklü değişiklikler meydana geldi. Atatürk'ün öncülüğünde gerçekleştirilen reformlarla kadınlar seçme ve seçilme hakkı kazandı, eğitim imkanları genişletildi. Bu dönemde Namık Kemal gibi yazarlar, eserlerinde kadınların eğitim ve sosyal hayatta daha fazla yer almasının önemini vurguladı.

1960-1980 Dönemi:

Şehirleşme ve sanayileşmenin etkisiyle toplumsal cinsiyet rolleri bir kez daha evrim geçirdi. Kadınlar, iş gücüne daha fazla katılmaya başladı. Cengiz Aytmatov’un "Selvi Boylum Al Yazmalım" adlı eseri, bu dönemdeki toplumsal değişimleri yansıtır. Kadınlar artık sadece evde kalmayıp ekonomik hayata da aktif olarak katılmaya başladılar.

1980 Sonrası ve Günümüz:

1980'lerden itibaren küreselleşme ve modernleşme etkisiyle toplumsal cinsiyet rollerinde önemli değişimler yaşandı. Kadınların iş gücüne katılımı arttı, eğitim seviyeleri yükseldi. Orhan Pamuk'un "Masumiyet Müzesi" adlı romanında, modern Türk toplumunda kadınların toplumsal rollerinin nasıl sorgulandığını görebiliriz.

Günümüzde Toplumsal Cinsiyet Rolleri

Modern Türk toplumunda, toplumsal cinsiyet rollerinin dinamikleri hala değişmektedir. Günümüzde, kadınların iş gücüne katılımı artarken, eğitim seviyeleri de yükselmiştir. Ancak geleneksel rollerin etkileri hâlâ hissedilmektedir.

• İş Hayatında Kadınlar: Türkiye'de kadınların iş gücüne katılım oranı, 2010 yılında %27 iken, 2020 yılında %34’e yükselmiştir. Özellikle teknoloji ve hizmet sektörlerinde kadın çalışan sayısı artmaktadır.
• Eğitimde Kadınlar: Kadınların üniversiteye gitme oranı, erkeklerle neredeyse eşit seviyelere ulaşmıştır. Mühendislik ve tıp gibi alanlarda kadınların varlığı giderek artmaktadır.
• Sosyal Medya ve Toplumsal Cinsiyet: Sosyal medya, toplumsal cinsiyet rollerinin dönüşümünde önemli bir rol oynamaktadır. Kadınlar, sosyal medyada kendi hikayelerini paylaşarak, toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda farkındalığı artırmaktadır.

Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Etkileri

Toplumsal cinsiyet rolleri, bireysel ve toplumsal düzeyde önemli etkiler yaratır:

1. Kariyer Seçimleri: Kadınlar ve erkekler, toplumsal beklentiler doğrultusunda belirli mesleklere yönlendirilebilir.
2. Eğitim Fırsatları: Cinsiyet rolleri, kız ve erkek çocuklarının eğitim alanındaki tercihlerine etki edebilir.
3. Aile Dinamikleri: Kadınlar, genellikle ev içi sorumlulukları üstlenirken, erkekler aileyi geçindiren kişi olarak görülür.
4. Psikolojik Etkiler: Toplumsal baskılar, bireylerin psikolojik sağlığını etkileyebilir. Erkekler duygularını ifade etmekte zorluk yaşayabilirken, kadınlar özgüven eksikliği yaşayabilir.

Farklı Toplumlarda Cinsiyet Rolleri

Matriarkal Toplumlar:

• Minangkabau (Endonezya): Minangkabau toplumu, dünyanın en büyük matriarkal topluluklarından biridir. Kadınlar, toplumsal ve ekonomik hayatta ana aktörlerdir ve miras, kadınlar arasında paylaşılır. Kadınlar, evin yönetiminden sorumludur ve erkekler, annenin evinde misafir olarak kabul edilir. Minangkabau'da kadının sosyal ve ekonomik hayattaki bu güçlü rolü, kadınların toplumda güçlü bir statü kazanmasını sağlar.
• Mosuo (Çin): Mosuo toplumu, matriarkal yapısıyla dikkat çeker. Bu toplulukta, annelik üzerinden soy takibi yapılır ve kadınlar evin lideri konumundadır. Evlilik kurumu yoktur ve kadınlar çocuklarının sorumluluğunu üstlenirken, erkekler annenin evinde yaşar. Bu yapı, kadınların toplumsal hayatta daha fazla söz sahibi olmasına olanak tanır.

Patriarkal Toplumlar:

• Afganistan: Afganistan'da toplumsal cinsiyet rolleri oldukça katıdır ve erkeklerin hâkimiyeti belirgindir. Kadınların eğitime ve iş hayatına katılımı sınırlıdır. Bu durum, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin derinleşmesine yol açmaktadır.
• Suudi Arabistan: Suudi Arabistan'da da toplumsal cinsiyet rolleri patriarkal bir yapıdadır. Kadınlar, sosyal ve ekonomik hayatta daha az söz sahibidir ve birçok alanda erkeklerin iznine tabi tutulur. Son yıllarda yapılan reformlar, kadınların daha fazla hak ve özgürlük elde etmesine olanak sağlamıştır, ancak toplumsal cinsiyet eşitliği henüz tam anlamıyla sağlanamamıştır.

Batı Toplumları:

• İskandinav Ülkeleri: İsveç, Norveç, ve Danimarka gibi ülkeler, toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda dünya çapında örnek gösterilen ülkelerdir. Kadınlar, iş hayatında ve siyasette önemli roller üstlenirken, erkekler de ev ve çocuk bakımı gibi sorumlulukları paylaşmaktadır. Bu ülkelerdeki eşitlikçi yaklaşımlar, toplumsal cinsiyet rollerinin yeniden tanımlanmasına yardımcı olmuştur.
• ABD ve İngiltere: Batı toplumlarında toplumsal cinsiyet rolleri, 20. yüzyıldan itibaren önemli değişimler geçirmiştir. Kadın hareketleri ve feminist dalgalar, kadınların eşit haklar elde etmesine ve toplumsal cinsiyet rollerinin sorgulanmasına olanak tanımıştır. Ancak, hala bazı alanlarda eşitsizlikler devam etmektedir.

Yararlanılan Kaynaklar

1. Ahmet Mithat Efendi - Felatun Bey ile Rakım Efendi
2. Namık Kemal - Kadınların Eğitim ve Sosyal Hayattaki Rolü Üzerine Makaleler
3. Cengiz Aytmatov - Selvi Boylum Al Yazmalım
4. Orhan Pamuk - Masumiyet Müzesi
5. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) - Kadınların İşgücüne Katılım Oranları Raporları
6. Dünya Bankası - Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kalkınma Raporları
7. Birleşmiş Milletler Kadın Birimi (UN Women) - Türkiye ve Dünyada Cinsiyet Eşitliği İstatistikleri
8. Spotify - Spotify Radarımda - Toplumsal Cinsiyet Rolleri
9. Minangkabau Topluluğu Üzerine Araştırmalar - Endonezya'da Matriarkal Yapılar
10. Mosuo Topluluğu Üzerine Araştırmalar - Çin'de Matriarkal Toplumlar
11. Afganistan ve Suudi Arabistan Üzerine Sosyal Araştırmalar - Patriarkal Toplumlarda Cinsiyet Rolleri
12. İskandinav Ülkeleri Üzerine Çalışmalar - Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Politikaları