Türk Mutfağı

Türk mutfağı, Türkiye'nin ulusal mutfağıdır. Orta Asya, Selçuklu ve Beylikler ile Osmanlı kültürünün mirasçısı olan Cumhuriyet Dönemi Türk Mutfağı, hem Balkan ve Orta Doğu mutfaklarını etkilemiş hem de bu mutfaklardan etkilenmiştir. Ayrıca Türk mutfağı yörelere göre de farklılıklar gösterir. Karadeniz mutfağı, Güneydoğu mutfağı, Orta Anadolu mutfağı gibi birçok yöreler kendilerine ait zengin bir yemek haznesine sahiptirler.

Yöreden yöreye farklılaşan lezzetleri barındıran yeme-içme biçimleri, özel gün, kutlama ve törenlerde ayrı bir anlam hatta kutsallık taşır. Türk Mutfağı, çeşit zenginliği ve damak tadına uygunluk yönünden olduğu kadar birçok yemek ve yiyecek türü ile sağlıklı ve dengeli beslenmeye ve vejetaryen mutfağına kaynaklık edebilecek örnekleri barındırmaktadır.

Hem tarihi hem de coğrafi olarak geniş bir etki alanına sahip olan bu mutfak, Osmanlı İmparatorluğu'nun farklı kültürlerinden ve komşu bölgelerden etkilenmiştir. İşte Türk mutfağının bazı öne çıkan yönleri:

Kebaplar: Türkçeye kebap, Arapça "pişmiş, kızarmış et" anlamına gelen kabāb sözcüğünden gelmiştir. Türk mutfağının en bilinen yemeklerinden biridir. Adana kebap, Urfa kebap şiş kebap orman kebabı, çoban kebabı, çömlek kebabı, çevirme kebap gibi çeşitleri vardır. Et genellikle baharatlarla tatlandırılır ve kömür ateşinde pişirilir. Doğrudan doğruya ateşin üzerinde tutularak ya da bir kap içinde susuz olarak da pişirilir. Kebap mutfağı dünyaya Müslümanlık etkisiyle paralel olarak yayılmıştır.

Hamur İşleri: Göçebe yaşamış olan Türkler, et ve et ürünlerinde, süt ve süt ürünlerinin yenilebilir gıdaya çevrilmesinde uzmanlaşmıştır. Bunlara ilave olarak yanlarında taşıyabilecekleri hububat ürünleri yanı hamur işi tariflerinde de yeterli tecrübeye sahip olmuşlardır. Lahmacun, Etli ekmek, pide, mantı ve börekler Türk mutfağının en sevilen hamur işleri arasındadır. Börek kelimesi ise 'bürmek' ten gelir. İnce yufka katmanları arasına peynir, kıyma, ıspanak gibi malzemelerin konulmasıyla yapılan bu hamur işi, hem kahvaltılarda hem de çay saatlerinde tüketilir.

Pilavlar: 15. yüzyılda sarayda pilav yeniyor ve Fatih Sultan Mehmet'in sofralarında sade pilavın dışında sebzelisi, etlisi ve tavuklusunun yer aldığı kayıtlardan anlaşılıyor. Ancak pirinç nadir bir malzeme olduğu için çok uzun bir dönem pilav sadece zengin Osmanlı sofralarını süslüyor ve buralarda da sofranın en önemli yemeği konumuna yükseliyor. Şölenlerde ikramların zenginliği, etin yanı sıra pirinç pilavlarının bolluğuyla da ölçülür hale gelmiş. 17. yüzyılda Evliya Çelebi, Bitlis Beyi'nin kent meydanında verdiği ziyafette 13 çeşit pirinç pilavı bulunduğunu yazıyor. Bu da pilavların sadece Osmanlı sarayına özgü olmadığını gösteriyor. Ancak yine de nadide bir yemek olan pilavı sıradan halk yüzyıllar boyu ancak zenginlerin şölenlerinde tadabilmiş. Özellikle İstanbul'da bu yüzyıldan sonra pirinç buğday kadar tüketilir oluyor. 

Çorbalar: İslamiyet öncesi Orta Asya’da Türkler, tahıl ürünlerinden umaç (oğmaç, omaç) adı verilen bir tür çorba yaparlardı. Bu çorbanın ana maddesi, genellikle yuvarlak kesilen erişte idi. Ancak bazen bunun içine et konulduğu da olurdu. Orta Asya’dan günümüze kadar gelmiş olan en önemli çorbalardan biri de tarhanadır. Özellikle kış aylarında Türk mutfağının vazgeçilmez bir parçasıdır. Mercimek çorbası, tarator, yayla çorbası çeşitlerden sadece birkaçıdır.  Etler, sebzeler ve baklagiller genellikle çorbaların ana malzemeleridir. 

Mezeler: Orta Doğu ve Akdeniz bölgelerindeki mutfak kültürlerinden etkilenmiştir. Özellikle Arap, İran, Yunan ve Levant mutfakları, mezelerin çeşitlenmesinde etkili olmuştur. Çeşitli küçük tabaklarda sunulan mezeler, yemek öncesi veya yanında tüketilir. Hummus, ezme, baba gannuş, fava, yoğurtlu mezeler gibi birçok seçeneği vardır. Genellikle soğuk servis edilen ve çok çeşitli lezzetlerden oluşan küçük tabaklardır.

Tatlılar: Türk tatlıları da oldukça çeşitlidir. Baklava, künefe, sütlaç ve lokum en bilinen örneklerindendir. Şerbetli tatlılar, özellikle bayramlarda sıkça yapılır. Türk mutfağı tatlılar açısından Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluğu döneminde gerçek zenginliğine ve çeşitliliğe sahip olmuştur. Ortadoğu'da Levanten mutfağının oluşması ile birlikte Baklava, kadayıf, künefe, lokma gibi hamurlu tatlılar, muhallebi, keşkül, kazandibi, sütlaç gibi sütlü tatlılar, hoşaf ve kompostolar, revani, helva, aşure ve kabak tatlısı gibi tatlılar geniş bir yelpazeye sahiptirler. Revani, İrmik helvası gibi bazı tatlıların yapımında irmik kullanılır. Türkiye'deki dinsel inançlar arasında özel bir yeri olan aşure buğday, kuru üzüm, fasulye ve nohut gibi birçok bitkisel malzemeler kullanılarak hazırlanan bir tatlıdır. Kabak tatlısı balkabağının şekerle pişirilmesi yoluyla hazırlanır. Sonbahar ve kış aylarında tercih edilen Türk mutfağına has bir tatlıdır.

Zeytinyağlılar: Türk mutfağında zeytinyağlı sebze yemekleri oldukça yaygındır. Enginar, zeytinyağlı dolma ve kısır gibi yemekler bu kategoriye girer. Ayrıca zeytinyağlılar Türk mutfağında kendine has bir yer kaplar. Bu yemekler bazen daha ucuz olan diğer sebze yağlarıyla da hazırlanabildikleri halde zeytinyağlılar olarak bilinirler. Zeytinyağlı taze fasulye, fasulye pilaki, zeytinyağlı dolma, zeytinyağlı enginar ve bakla bu sınıfa giren yemekler arasındadır.

Pide ve Lahmacun: Türk cumhuriyetleri'nin mutfakları birbiri ile büyük benzerlikler taşır. Bunlardan biri de Selçuklular zamanında Arap ve Pers kültüründen Azeriler vesilesi ile Anadolu'ya geçen önce tandır, sonra kara fırınlarda pişirilen pide ve pide çeşitleridir. Örneğin Karadeniz pidesi. Pide, çeşitli malzemelerle doldurulmuş ince hamurdan yapılan bir tür Türk pizza’sıdır. Lahmacun ve pideler genellikle lokantalarda fırınlama yöntemiyle hazırlanırlar. Bu yemeklerin çok sevilmesi nedeniyle Anadolu mutfak kültüründe Selçuklu döneminden sonra ise Ahilik anlayışında ileri gelenler tarafından lahmacun ve yöresel pideler ticari anlamda ortaya çıkmıştır. Lahmacun ise ince açılmış hamurun üzerine kıymalı harç konarak yapılan bir başka popüler hamur işidir.

Türk mutfağında genellikle taze ve doğal malzemeler kullanılır ve yemekler genellikle zeytinyağı ile pişirilir. Her bölgenin kendine özgü yemek kültürü ve tarifleri vardır, bu da Türk mutfağını daha da zengin ve çeşitli kılar.