TÜRKİYE'NİN 2000-2020 ARASINDAKİ PAMUK ÜRETİMİ

Ana yurdu Muson Asyası’dır. Dünyaya Hindistan’daki Harappa Uygarlığı sayesinde yayılmıştır. Anadolu’daki kullanımı MÖ 330’lara gitse de asıl gelişme göstermesi Selçuklu Türklerinin etkisiyle olmuştur. Pamuk, alüvyonlu ve kuvvetli toprakları sever. Derin sürülmüş ve iyi gübrelenmiş topraklara ekilir. Ekimi; sıcak bölgelerde şubat, soğuk bölgelerde ise mart-nisan aylarında yapılır. Ağustos ve eylülde hasat edilir. Pamuk için en büyük tehlike yağmurlardır. Yağmurlar, verimin ve kalitenin düşmesine sebep olur (http://www.cukobirlik.com.tr/). Yıllık su ihtiyacı toprağına göre değişmekle beraber 400- 600 mm’dir. Pamuğun yetiştiği üst enlem sınırı KYK’de 37⁰K (Asya'da 47⁰K) ve GYK’de 35⁰K enlem derecelerine çıkmaktadır. Dünya pamuk üretiminde söz sahibi ülkelere Çin, Hindistan, ABD, Pakistan, Brezilya, Özbekistan, Türkiye örnek verilebilir. Türkiye’de pamuk üretim bölgeleri (http://www.cukobirlik.com.tr/):

1.      Ege Bölgesi: Gediz, Büyük – Küçük Menderes ve Batı Akdeniz Havzaları

2.      Çukurova Bölgesi: Seyhan, Ceyhan, Asi Havzaları

3.      Antalya Bölgesi: Antalya, Finike, Kalkan, Serik, Manavgat ve Alanya Ovaları

4.      Güneydoğu Bölgesi: Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin ve Fırat Havzaları

5.      Diğer Bölgeler: Hatay, Meriç, Susurluk; Aras, Dicle

Pamuk, pek çok sanayi kuruluşunun ham madde ihtiyacını karşılamaktadır. Pamuğun başlıca kullanım alanları yem sanayi, kâğıt sanayi, mobilya sanayi, gıda sanayi, tıbbi malzeme, kozmetik, tekstil ve hazır giyim sektörleri sayılabilir.

GİRİŞ

Uluslararası Pamuk İstişare Komitesi (ICAC)’nin verilerine göre, 2018/19 sezonunda Türkiye, pamuk ekim alanı yönünden dünyada on birinci, birim alandan elde edilen lif pamuk verimi yönünden İsrail’den sonra ikinci, pamuk üretim miktarı yönünden altıncı; pamuk tüketimi yönünden beşinci, pamuk ithalatı yönünden dördüncü ülkedir (https://www.tarimorman.gov.tr/). Ülke tarımında büyük öneme sahiptir. Türkiye; dünya pamuk alanlarının %1,5’ini kullanarak üretimin %3,5’ sağlayan, tarla veriminde Avustralya’dan sonra ikinci, ürün kalitesinde ilk beş içinde yer alan önemli bir pamuk ülkesidir. Ayrıca sadece GDO'suz tohum kullanarak pamuk üreten ve bunu “GMO FREE TURKISH COTTON” markasıyla tescil ettirmiş olan, yegâne dünya ülkesi olarak ayrıcalıklı bir konuma sahiptir (UPK, 2019). 

Tablo 1: Pamuk Ekim Alanlarının Seyri (Bin Hektar) (Kaynak: Ticaret Bakanlığı, Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü)

2000 yılında 654 177 hektar olan ekili alan, 2018 yılında 580 000 hektara gerilemiştir. Buna karşılık verim artmıştır. 2000 yılında 2 261 000 ton olan üretim, 2018 yılında 2 800 000 tona yükselmiştir. 2019 yılının ilkbahar aylarında görülen fazla yağış ve soğuk hava, pamuk ekim döneminin bir ay gecikmesi, hasat döneminde görülen sıcaklık ve yağışların verimi düşürmesi, ayrıca Ege Bölgesi dışındaki alanlarda görülen hastalık ve zararlar 2019- 2020 sezonu veriminde yaklaşık %10 oranında düşüşe sebep olmuştur. 2019 üretimi 2,2 milyon tona düşmüştür. 2019/2020 sezonunda ekim alanı da bir önceki yıla göre %8 gerileyerek 477 bin hektar olmuştur. 

Harita 1:2017/18 Sezonunda Türkiye’de pamuk Üretimi (Kaynak: https://arastirma.tarimorman.gov.tr/)

Türkiye’de pamuk ekim alanlarının %86’sı İzmir, Aydın, Adana, Hatay, Şanlıurfa ve Diyarbakır’da yer almaktadır. GAP ile Şanlıurfa’da pamuk üretimi önemli ölçüde artmıştır. Şanlıurfa, Türkiye pamuk üretiminin %41,97’sini karşılamaktadır. Şanlıurfa’yı %13,52 ile Aydın, %10,84 ile Hatay, %8,87 ile Diyarbakır, %6,87 ile Adana takip etmektedir. 2019 yılında Türkiye’de pamuk ekilen alanlarının %60’ını Güneydoğu Anadolu, %19’unu Ege, %20’sini Çukurova, %1’ini Antalya Yöresi oluşturmuştur. 

2002- 2003 sezonundan sonra pamuk üretimi azalmıştır. 2000- 2020 yılları arasında üretimdeki en düşük seviyeyi 2008- 2009 yıllarında görmüştür. Bunun temel sebebi o dönemde yaşanan küresel ekonomik krizdir. Kriz sonrasında üretim artmış, 2011- 2012 yıllarında, kriz öncesindeki durumuna dönmüştür. 2016- 2017 döneminde de tekrar bir azalma göstermişse de verilen devlet desteği ile üretim artmıştır. 2019- 2020 sezonunda Güneydoğu Anadolu’da yaşanan verim kaybı yüzünden ülke üretimi %16 azalmıştır.

Ülkemizde dönemsel olarak üretimde görülen azalış ve tekstil sanayisindeki teknolojik gelişmeler, pamuğa olan ihtiyacı arttırmıştır. Yerli üretimin, ülke ihtiyacını karşılayamaması pamuk ithalatını gerektirmiştir. Geçmişte net pamuk ihracatçısı olan Türkiye, 1990’lı yıllardan sonra pamuk ithal eden ülke konumuna gelmiştir.

2019 yılında 152 milyon dolar olan pamuk ihracatının 19,5 milyon dolarını Pakistan, 15,6 milyon dolarını İtalya, 11,2 milyon dolarını Bangladeş, 10,6 milyon dolarını Almanya, 9,3 milyon dolarını Rusya Federasyonu, 7,9 milyon dolarını Polonya, 6,7 milyon dolarını Endonezya, 5,8 milyon dolarını Yunanistan ile yapmıştır. Pakistan’a olan pamuk ihracatımız %12,8’lik payı alır. Önceden pamuk ihracatında başta gelen ülkeler Avrupa ülkeleri iken son yıllarda Doğu Asya ülkeleri başta gelmektedir.

Türkiye’nin 2019 yılı pamuk ithalatı 1,5 milyar doları aşmaktadır. Türkiye, pamuk ithalatının %43’ünü ABD ile yapmaktadır. Onu %18,3 ile Yunanistan, %14,7 ile Brezilya, %7,7 ile Azerbaycan, %3 ile Meksika, %2,4 ile Türkmenistan izlemektedir. ABD ile olan ithalatımız 676 342 445 dolar, Yunanistan ile 287 342 330, Brezilya 231 215 724, Azerbaycan ile 121 733 366 dolar ile diğer ülkeler onu takip etmektedir. 

Tablo 3: Türkiye Pamuk Dış Ticaretinin Seyri (Bin Ton) (Kaynak: Ticaret Bakanlığı, Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü)

SONUÇ

Türkiye’de pamuk üretimi yapılan başlıca alanlar şunlardır: Ege Bölgesi, Çukurova Bölgesi, Antalya Bölgesi, Güneydoğu. Şehir bazında incelediğimizde ise üretimin %40’tan fazlası Şanlıurfa’da yapılmaktadır. Çukurova’daki pamuk üretim alanları zaman içinde azalmıştır. Türkiye’nin 2018 yılı pamuk üretimi 2,8 tondur. Tekstil sektöründeki gelişmeler ile pamuğa olan talep artmıştır. Yerli üretimin bu talebi karşılayamaması ithalatı da beraberinde getirmiştir. Türkiye 1990’lardan sonra pamuk ithal eden ülke konumuna gelmiştir. En büyük ithalatçısı %43’lük pay ile ABD’dir. Pamuk ihraç ettiği ülkelerin başında ise Pakistan gelmektedir. Ürettiği pamuğu önceden Avrupa’ya ihraç ederken son yıllarda pazar alanı Doğu Asya’ya kaymıştır. 

KAYNAKÇA

http://www.cukobirlik.com.tr/?tekd=777&ikid=1&syf=*PAMUK*. Erişim Tarihi 5.12.2020

http://www.upk.org.tr/#pamuk-piyasalari. Erişim Tarihi: 5.12.2020

Keskinkılıç, K., (2014). Türkiye Pamuk Durumundaki Gelişmeler. https://itb.org.tr/dosya/rapordosya/turkiye-pamuk-durumundaki-gelismeler.pdf?v=1600041600031.

Erişim Tarihi: 6.12.2020.

http://www.zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=30467&tipi=17&sube=0

Pamuk Sektör Raporu 2020. https://manisatb.org.tr/UserFiles/Download/pamukkk2020.pdf. Erişim Tarihi: 6.12.2020

Tarladan Markaya Pamuk Çalıştayı Raporu 2020. http://www.iso.org.tr/haberler/diger-haberler/iso-tarladan-markaya-pamuk-calistayi-raporunu-kamuoyu-ile-paylasti/. Erişim Tarihi: 6.12.2020

Başal, H., (2019). Türkiye’de Pamuk Tarımı. https://www.turktob.org.tr/dergi/makaleler/dergi21/8-13.pdf. Erişim Tarihi: 6.12.2020

Ürün Masalları Pamuk Bülteni (Aralık, 2019). https://www.tarimorman.gov.tr/BUGEM/Belgeler/M%C4%B0LL%C4%B0%20TARIM/PAMUK%20ARALIK%20B%C3%9CLTEN%C4%B0.pdf. Erişim Tarihi: 6.12.2020

Tarım Ürünleri Piyasaları Pamuk (Ocak, 2020). https://arastirma.tarimorman.gov.tr/tepge/Belgeler/PDF%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasalar%C4%B1/2020-Ocak%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Raporu/Pamuk%20Tar%C4%B1m%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Piyasa%20Raporu%202020%20ocak.pdf. Erişim Tarihi: 6.12.2020

Pamuğun Türkiye için Sosyo- Ekonomik Önemi (2019). http://www.upk.org.tr/User_Files/editor/file/Pamug_un%20Tu_rkiye%20ic_in%20O_nemi-2019-HUE-d%C3%B6n%C3%BC%C5%9Ft%C3%BCr%C3%BCld%C3%BC.pdf. Erişim Tarihi: 6.12.2020

Ulusal Pamuk Konseyi Pamuk Sektör Raporu (2019). http://www.upk.org.tr/User_Files/editor/file/PAMUK%20SEKTO%CC%88R%20RAPORU-2019-HUE1.pdf. Erişim Tarihi: 6.12.20

2019 Yılı Pamuk Raporu (Nisan, 2020). https://ticaret.gov.tr/data/5d41e59913b87639ac9e02e8/d0e2b9c79234684ad29baf256a0e7dce.pdf. Erişim Tarihi: 6.12.20

Kaplan, E., Kaplan, K., Kızılaslan, H. (2019, Aralık). Türkiye'de pamuk üretimi ve dış ticaret projeksiyonları içinde. 1.Uluslararası Tarım ve Çevre Bilimleri Araştırmaları Kongresi'nin toplantısında gerçekleştirilen sempozyum, Ankara.