Türk’ün Beyaz Kodu: Ayran -Türk Sofralarının Vazgeçilmez İçeceği

Tartışmasız her Türk’ün defalarca içtiği, sofraların vazgeçilmezi olan ayran, sadece popüler bir içecek olmasının ötesinde Türk mutfağının ve kültürünün vazgeçilmez bir parçasıdır. Temel olarak yoğurt, su ve tuzun karıştırılması ile hazırlanan bu içecek, isteğe bağlı olarak fesleğen, nane gibi baharatlarla aromalı bir şekilde de hazırlanabilir. Fakat yaygın olarak sade tüketilir.

Tarihçe

Ayranın tarihi oldukça eskiye dayanıyor. Kesin tarihi tam olarak bilinmese de milattan sonra 552 ile 745 yılları arasında varlığını sürdüren Göktürkler tarafından “tesadüfen” ortaya çıktığı bilinmektedir. Rivayete göre, ekşiyen yoğurdun üzerine su katarak ekşiliğini azaltmak isteyen Göktürkler, bugün çokça tüketilen ayran içeceğinin dünyayla buluşmasına vesile olmuştur. Fakat “ayran” kelimesi ilk kez gördüğümüz yazılı eser Kâşgarlı Mahmud tarafından 1072 ile 1074 yılları arasında yazılan ve Türkçenin bilinen en eski sözlüğü olan Kitâbu Dîvânu Lugâti't-Türktür.

Ayran Çeşitleri

Ayran tarifleri bölgesel olarak ufak tefek farklılıklar içerir ve yapıldığı bölgelere göre özelleşmişlerdir. Bunlardan en popüler olanları ise Susurluk Ayranı, Malatya Pirpirimli(Semizotlu) Acılı Ayran ve Yayık Ayranı’dır.

Susurluk Ayranı: Balıkesir’in Susurluk ilçesine özgü olan bu ayranın tuz miktarı azdır, kullanılan yoğurdun yağ oranı fazladır ve bu da ayrana daha kremamsı bir doku verir. En belirgin görsel özelliği ise oldukça köpüklü olmasıdır.

Malatya Pirpirimli(Semizotlu) Acılı Ayran: İçerisinde klasik ayrandan oldukça farklı olarak yaz biberleri ve haşlanmış semizotu bulunur. Bir diğer belirgin farklılığı ise karışımın iki gün boyunca dolapta bekletilip süzüldükten sonra tüketilmesidir.

Yayık Ayranı: Geleneksel ayrandan farklı olarak yoğurdun yayıkta dövülmesiyle hazırlanır. Bu işlem sırasında tereyağı ayrışır ve tuz, geleneksel ayran yapımının aksine, tereyağından ayrışan yayıkaltına eklenir. Bir diğer belirgin farklılığı ise kullanılan yoğurdun daha uzun süre fermente edilmesinden dolayı ayrana belirgin bir ekşilik vermesidir.

Ayranın Kültürel Önemi

Ayranın Türk kültüründe göz ardı edilemeyecek kadar büyük bir yeri vardır. Çoğu yemekle birlikte tüketilmesinin yanı sıra özellikle kebap, pide, lahmacun gibi yiyeceklerin yanında vazgeçilmez bir eşlikçidir. Sıklıkla tüketilen bu içecek sadece sofralarda varlığını sürdürmekle kalmamış, aynı zamanda bazı deyim ve atasözlerinde de yer almıştır. Örneğin; “Ayran içmek, ayrı düşmek” ve “Bildiğin ayranı bilmediğin yoğurda değişme.”, bu atasözü ve deyimlerden bazılarıdır.

Farklı Ülkelerden Ayrana Benzer Örnekler

Mucitleri Türkler olmasına ve en çok Türki Cumhuriyetlerde tüketilmesine rağmen ayran ve ayran benzeri başka içecekler başka ülkelerde de sıklıkla tüketilmektedir. Örneğin İran’da “Doogh” adı verilen içecek de aynı ayran gibi su ve yoğurttan yapılır, fakat ayranda olduğundan daha fazla su katılarak hazırlandığından daha seyrek bir yapısı vardır. Genellikle nane ve kekik gibi baharatlarla hazırlandığından aromalıdır ve isteğe bağlı olarak maden suyu da eklenerek gazlı bir içeceğe dönüştürülebilir. Bir başka örnek olarak Hindistan’da tüketilen “Lassi” içeceği verilebilir. Lassi genelde tatlı olarak hazırlanan fakat tuzlu bir alternatifi de bulunan bir içecektir. Yoğurt, su, şeker, isteğe bağlı gül suyu, safran; tuzlu olarak tüketmek için ise kimyon kullanılarak hazırlanır. Yapısı ayrana göre daha yoğun olan içecek Hindistan ve Pakistan’da sıklıkla tüketilmektedir.

Kaynakça

http://www.mypersiankitchen.com/doogh/

https://www.indianhealthyrecipes.com/lassi-recipe/#:~:text=Add 1 cup cubed ripe,have a delicious rose lassi.

https://yorsan.com.tr/susurluk-ayrani-ozellikleri-nelerdir/#:~:text=Kremamsı Kıvamı%3A Susurluk Ayran'%C4%B1n%C4%B1n,%C3%BCretiminde%20do%C4%9Fal%20fermantasyon%20s%C3%BCreci%20kullan%C4%B1l%C4%B1r.

https://bbnhaber.com.tr/mutfak/malatya-acili-ayran-nasil-yapilir-161382h