Zamana Sıkışmış İnsan

"Her büyük yazar, yaşadığı dönemde yalnızlığa mahkum edilir." sözünün sarih bir şekilde gösteriminden ibaret bir hayat yaşar Tanpınar. Bu kitap için en başta şunu söylememiz gerekir ki geçişlerin veya geçilemeyişlerin yaşandığı bir dönemde ruhundaki sancıların alegorik bir şekilde dışavurumudur.

Zaman, mekan ve insan. Tanpınar'ın romanda kullandığı üç ana unsur. İnsan olmadığı sürece zaman ve mekan anlamını yitirir. Varoluşun temelinde daima insan vardır.

Kitabın derinliği ve felsefî yanı ilk sayfalarda kendini açık bir şekilde belli ediyor. 1900lü dönemlerin ilk yarısında karşılaşılan sıradan olayları okuduğunuzu düşünürken bir anda kitabın her karakterinde, her durumunda, oluşta ve olayda temsil ettiği bir anlamı yakalıyorsunuz. 

Roman, Hayri İrdal Bey'in hayatı üzerine kurulmuş. Onunla birlikte bazen bir eş, bazen evine ekmek götürmeye çalışan bir baba, bazen işsiz, çıkmaz yollarda bocalayan bir adam bazense tüm her şeyin ötesinde zaman, mekan ve insan kavramı ile felsefî teoriler üreten bir filozof olarak buluyorsunuz. Hayri Bey'e bakarak koskoca bir toplumun bu değişimden nasıl etkilendiğini görmek mümkün. Çektiği ruhsal sıkıntılar, sancılar. Bir rüyanın tüm hayatına olan etkisi, bilen, izleyen, gözlemleyen fakat bu değişimde herhangi bir şey yapma gücüne muktedir olamayan toplum insanı. Kendi uydurduğu bir şeyhin varlığına inanacak ve bunun hakkında bir kitap yazacak kadar hayalperest, tek gerçeğim hakikattir diyebilecek kadar realist bir adam. Özellikle günümüz romanlarına atfedilen bir karakter daha var ki Hayri Bey'in işvereni iken birden düşmanı kesilen Cemal Bey. Kendisi Hayri ve Halit Bey tarafından sevilmeyen, toplum nazarında ne kadar iyi bir statüde olursa olsun, ahlak yoksunu bir insan olarak görülen karakter. Şaşırtıcıdır ki, hayatı kötülükler üzerine kurulu bu adamın ölümü, talihinin güzelliği ile arkasından çok iyi anılacak bir şekilde olmuş. 

Romandaki her karakter, temsil ettiği semboller ile o döneme ışık tutan bir cam parçası hükmünde. 

Biri olmadan diğeri eksik kalıyor sanki.

Kitabı okurken acaba gerçekten böyle bir enstitü açılsa nasıl olur diye düşünmedim değil. Malum toplum olarak zamana ve zaman tanzimine verdiğimiz değer bir hayli az. Birileri daima bize zamanın geçişinden bahsetse, derinlemesine zaman kavramını işlese ve bozulan saatlerimizi tamir etse fena mı olur? Sanmam.

Hemen şimdi muhakkak okuyun, kesinlikle okumalısınız türevi şeyler yazmayacağım. Zira her kitabın uygun bir zamanda sizi bulacağına inanıyorum. Zaman, mekan, insan ve haleti ruhiye yeni bir kitaba başlarken de önemli. Ama yine de dostlara emir, diğerlerine tavsiye demekten de kendimi alamıyorum. Keyifli okumalar.