Anadolu'da Philadelphia'nın Ne İşi Var?

Merhum Üstad İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri eserinde Filâdelfiya adında bir şehirden bahseder. Uzunçarşılı'nın verdiği bilgiye göre Germiyanoğlu beyi Yakub Bey, Filâdelfiya'yı, yani Alaşehir'i 30 bin kişilik bir birlikle kuşatmış ve fethetmiştir.

Uzunçarşılı'nın kaynak belirtmeden girdiği bu bilginin ardından bu Filâdelfiya adının peşine düştüm, meğer çok da gizli saklı bir yer değilmiş, bugün Manisa'nın bir ilçesi olan Alaşehir'in fetih öncesindeki ismiymiş.

Oruç Beğ Tarihi'nde Sultan I. (Yıldırım) Bayezid'in Alaşehir'i Germiyanoğullarının elinden aldığı nakledilir. Rivayet, Alaşehir isminin kaynağının Bayezid Han Filâdelfiya'yı gördüğünde şehri çok sevip "ne âlâ şehir!" demesinden geldiğini aktarsa da İbn Bibi'nin Selçuknamesi'nde şehrin Alaşehr olarak geçmesi, şehrin Türkçe adının en geç 13. yüzyıldan itibaren kullanıldığını gösterir.

Şehrin eski ismi Filâdelfiya ise Yunanca'da "kardeşini seven" anlamına gelir ve Antik Pergamon Krallığı devrine dayanır. Şehrin Pergamon kralı II. Attalos tarafından kurulduğu kabul edilir ki, şehir bu sebeple bir müddet Attaleia namıyla da anılmıştır. II. Attalos kendisinden önceki kral olan ağabeyi Eumenes'i çok sevdiği için "kardeşini seven" diye çevrilebilen "Philadelphus" lakabıyla bilinir. Ayrıca şehirde basılan madeni paraları da birbirine tıpatıp benzeyen bu iki kardeşin görüntüsünü taşır. Onların birbirlerine duydukları kardeş sevgisi de yeni kurulmuş olan şehrin adı bu şekilde oluştuğu farz edilir.

Bugün, ABD'de 1682 yılında kurulan Philadelphia şehri de Yunanca'da aynı kökene dayanıp kardeşlik sevgisine atıfta bulunur. Fakat ABD'deki bu şehrin kardeşlik vurgusu bir Hristiyan kardeşliğine gönderme yapar. Aynı dildeki isimlerinin birbirine benzemesi, birçok örnekte iki yerleşimin etkileşimi olmaksızın ortak hâkim kültürün veya dilin kültürüne dayanır. Bosna-Hersek'teki Tuzla ve İstanbul'daki Tuzla; Denizli'nin eski adı olan Lâdik, Konya'ya bağlı olan Lâdik ve Samsun'a bağlı olan Lâdik; Malatya'daki Ilısuluk, Seydişehir'deki Ilısuluk ve Antalya'daki Ilısuluk veya Bugün Dağıstan'ın başkenti olan Derbent ile Konya'daki Derbent bu durumun en güzel örnekleri olabilir.