Gloomy Sunday: İntiharın Efsanevi Melodisi
İntiharlarla hayat bulan bir şarkının öyküsü.
Müziğin ruha ve insan psikolojisi üzerine olan etkileri yadsınamaz derecede büyük ve kendini bariz bir şekilde gösterdiğinden ötürü aşikardır. Kişiye ve ne dinlendiğine göre etkisini gösteren müzik, bazı insanların modunu arttırıp düşürürken, bazılarına ve söylemlere göre de intihara sürükleyebilecek tesirlere de gebedir.
Müzikal anlamda kendini pozitif bir şekilde öne çıkarmış ve satışını bu yönde ve başarılı şekilde yapmış şarkıların aksine, adını duyurduğu zamandan beri "lanetli" olarak anılmayı bir nevi başarmış ve iddialara göre birkaç insanın da intiharına sebep olmuş şarkıdır Gloomy Sunday. Macarca'da “Szomorú Vasárnap” olarak anılan şarkı, kötü lanetiyle bilinen bu eserin sahibi olan piyanist ve şarkı yazarı olan Rezso Seress'in belki de en bilinen parçasıdır. Söylentilere göre, sadece müziğin sahibi olan Seress, László Jávor'ın yazdığı sözler üzerine 1933 yılında eserini besteleyerek şarkıyı tamamlamıştır.
İnsanların ve toplumların ağızdan ağza dolaşan, kökeni ve dolayısıyla akıbeti belli olmayan söylemlere karşı olan merakları ve onları daha da yayma çabaları, konu her ne olursa olsun aslında bir raddeye kadar isteklerini dizginleyecek ve onları tatmin edecek boyuttadır. Şehir efsanelerinin vazgeçilmezlerinden olan ölüm konusu, işte tam da bu gibi insanların ve toplumların meraklarına ve ilgilerine cevap verecek ölçüdedir. Seress’in oldukça depresif, karanlık ve melankolik şarkısı Gloomy Sunday de bu gibi kişilerin kurbanı/odak noktası olacak dereceye birkaç intiharın bu şarkıyla ilintili olduğu anlaşılınca gelmiştir.
Bazıları bu hüzünlü melodinin arkasındaki hikayenin sahibin Rezso Seress olduğunu düşünürken, bazı kaynaklar da sözlerin şair ve Seress’in arkadaşı olan László Jávor'a ait olduğuna atıf yapmaktadır. Bu iç karartıcı ve de kanatıcı şarkıyı dinlerken ve sözlerine odaklandığımızda, her kim yazmış olursa olsun ortak bir yaradılış sebebinden bahsediliyor: kendini bu dünyanın rüzgarından çekip çıkarıp ardından öteki dünyanın kollarına teslim eden ve bunu intiharla süsleyen bir kadın. Kadının Seress’in mi yoksa Jávor'ın mı sevgilisi olduğu konusunda tam olarak netliğe kavuşmuş bir bilgi olmasa da, kendini bu kadar sansasyonel bir şekilde hem sanat dünyasında hem de toplumda karanlık bir şekilde süslettiren şarkının neredeyse her bir parçasında ölüm ve intiharı barındırması da ayrı bir nüans. İntihar eden insanların ölü bedenleri toprakla buluştuğunda arkalarında bıraktıkları yegane ve belki de en önemli ipucu Gloomy Sunday şarkısının sözleriydi. Üstünde şarkının sözleri olan intihar notları polisin ve Macaristan’da iktidarda olan komünistlerin dikkatini çekmekle kalmayıp, şarkının yasaklanmasına kadar büyüyen tartışma dalgaları başlattı. Başından sonuna, yaradılışından yasaklanışına kadar her bir parçası ölümün daveti kokan bu şarkı, aslında sadece bir şehir efsanesinden ibaret olabilir.
1920 ve 1930'larda tüm dünyada etkisini gösteren, sebep ve sonuçlarıyla birçok insanın bunalım yaşamasına yol açan Büyük Buhran, aslında tam da bu şarkının üstüne yaşanmış global anlamda ekonomik bir buhrandır. Ölümün mistik kokusu henüz yayıldığı sırada, bu depresif şarkının sözlerini ellerinde barındıran intihar etmiş olan insanlar, -bir süre ve özellikle o periyotlarda- bu gibi etkilere yol açtığı düşünüldüğünden Gloomy Sunday adlı şarkının hüzünlü sarhoşluğuyla hareket ettikleri düşünüldü. Fakat Seress’in yaşadığı ülke olan Macaristan da dahil olmak üzere neredeyse tüm dünyayı etkisine almış olan Büyük Buhran, yaklaşmakta olan bir başka dünya savaşının da etkilerine ek olarak kıtlık ve yoksulluğu da beraberinde getirerek insanlar için hayatı daha da yaşanılmaz kılmaya başlamıştı. Umutsuzluk, bunalım ve gelecek kaygısı yaşayan insanların, Gloomy Sunday şarkısından bağımsız olarak intiharı bir çıkış yolu olarak görmeleri, sadece Macaristan halkı için değil neredeyse tüm dünyada geçerli sayılabilecek bir sebepti. Global anlamda halledilmesi daha karmaşık olan sosyal, politik ve ekonomik etkenler yerine yalnızca depresif bir şarkıdan ibaret olan Gloomy Sunday’i kabahatli göstermek, yıllarca ölüm döşeğindeymiş gibi ve sefalet içerisinde yaşayan insanların sorunlarını çözmekten daha iyi bir çıkış yolu olarak görülmüş olabilir.
Hali hazırda depresif olmasına ek olarak, sanatıyla ilgili de bu kadar çalkantılar yaşamış olan Rezso Seress, kendi “yarattığı” lanete öyle ya da böyle bir şekilde dahil olup 1968 yılında evinin balkonundan atlayıp yaşamına son vermiştir. Her ne kadar bu karanlık ve kasvetli şarkının insanları intihara sürüklemediği akıl çerçevesinden bakılınca birçok sebeple bağdaştırılsa da şarkının bestecisi olan Seress’in de intihar furyasına dahil olması şarkının kötü şöhretinin bu zamana kadar hâlâ süregelmesine sebep olmuştur.
And prayers that are said, I know.
Let them know that I’m glad to go.
For in death I’m caressing you.
With the last breath of my soul,