Korkunun Kokusu

Hepimizin bildiği üzere biz insanların 5 temel duyusu vardır. Bu 5 temel duyu görme, duyma, koklama, tat alma ve dokunmadır. Bu duyular da kendi içinde kimyasal duyular (koklama ve tat alma) ve kimyasal olmayan duyular (görme, duyma, dokunma) olarak ikiye ayrılır. Bunun nedeni işin içine kimya girince işlerin biraz daha karmaşıklaşmasıdır.

Figür 1. Koku Alma Sistemi

Peki, bu kimyasal duyular nasıl çalışır? Her duyu organı, dışarıdan gelen duyuyu algılamak için vücuttaki reseptörleri kullanır. Burnumuzdaki reseptörler ise kimyasal duyumuz olan kokuyu beynimizin algılamasında ve gerektiğinde de reaksiyon vermesinde yardımcı olur. Kimyasal duyuların daha karmaşık oluşunun nedeni evrimsel olarak hayatta kalmamızı sağladığı içindir; yiyecek bulma, savaş ya da kaç içgüdüsü gibi zorlukları primitif düzeyde yenmemizde kimyasal duyuların yeri büyüktür.

Evrimsel olarak hayatta kalmak için her ne kadar besine ihtiyaç duysak da, ihtiyaç duyduğumuz bir diğer konu da potansiyel tehlikelerden kendimizi korumaktır. Bu potansiyel tehlikeler çok yakınımızda değilse, fizikselden çok kimyasal duyularımız işin içine daha çok girer. Yani uzaktan gelen tehlikeleri gereken zaman diliminde algılamamızı ve bu tehlikelerden kendimizi korumamızı sağlayan şey koku duyumuzdur. Diğer duyularla karşılaştırıldığında koku sisteminin üst bilişle doğrudan bağlantıları olması sayesinde, bu sistem çevre hakkında bilgi toplamak için daha ekonomik ve hızlı bir olanak sunmaktadır. Yapılan araştırmalar koku, duygu ve hafıza arasındaki bağlantıyı ortaya koyan davranışsal bulgular ile koku duyusunu diğer duyulardan ayrıştıran sinirsel bağlantılarını gösteren nöro-görüntülerin örtüştüğünü göstermektedir. Bu bağlamda koku duyusunun hayatta kalma şansını artırmak üzere evrimleştiği aşikârdır. Bir diğer hayatta kalmamızı sağlayan duygu korkudur. Korku duygusunun koku duyusuyla ortak noktası ise hızdır. Her ikisi de evrimsel açıdan hayatta kalmamızı sağlayan araçlar olduğu için beynimiz tarafından hızlı bir şekilde algılanır ve gerektiğinde tepkiye dökülür. Bu yüzden korku duygusu, evrimsel bağlamda koku ile ilişkilidir. Ayrıca Broca, limbik sistemin (evrimsel olarak duyuların olduğu sistem) koku alma sistemi olan olfaktor sinir sistemiyle birlikte güçlü bir şekilde eş zamanlı çalışabildiğini göstermiştir (Isaacson, 1974).

Figür 2. Psychology and Smell

Korkunun kokuyla ilişkili olması, likit hafızamızın neden ve nasıl çalıştığının cevabını bize vermektedir. Bazı kokuların modumuzu değiştirmesi, eski hatıralarımızı canlandırması likit hafızanın çalışma modelini açıklar. Bu durum korkuda da böyledir. Korku yaşadığımız bir anda yaşadığımızda çevrede bilinçli ya da bilinçsiz olarak duyduğumuz koku hafızamıza işlenir; bu kokuyu zaman geçtikten sonra başka bir yerde hissettiğimizdeyse beynimiz çağrışım yoluyla o zamanki korkuyu hatırlar; bir başka deyişle travmalarımız, eski anılarımız, eski hislerimiz ve düşüncelerimiz tekrardan ortaya çıkar. İşte bu yüzden diyebiliriz ki korkunun kokusu vardır; hafızamızda yer edinebilir ve uzun yıllar boyunca bizimle birlikte yaşayabilir. Çünkü ne zaman o belirli kokuyu alacak olsak, eski anılarımız canlanır ve o anki duygularımız değişir; depreşir. 

KAYNAK

Dündar, P. (2017). Korkunun Kokusunu Alabilir misiniz? Bilim ve Teknik.

Epsikiyatri/ e-psikiyatri.com. ‘Korkunun kokusunu alıyoruz’, 2012. https://www.e-psikiyatri.com/korkunun-kokusunu-aliyoruz

Fifth Sense/ fifthsense.org.uk. ‘Psychology and Smell’, 2022. https://www.fifthsense.org.uk/psychology-and-smell/

Grammer, K. (2002). The scent of fear. Academia Neuroendocrinology Letters 23. 77-82.

Olağanüstü Kanıtlar/ olaganustukanıtlar.com. ‘Koku Alma Sistemi Nasıl Çalışır? Kokular Duygularımızı Nasıl Etkiler? Neden Bazı Kokular Hatıralarımızı Canlandırır?’, 2022. http://www.olaganustukanitlar.com/koku-alma-sistemi-nasil-calisir-kokular-duygularimiz-neden-etkiler-neden-bazi-kokular-hatirlarimizi-canlandirir/

Takahashi, L. et. al. (2005). The smell of danger: A behavioral and neural analysis of predator odor-induced fear. Neuroscience and Biobehavioral Reviews 29. 1157–1167.

Ünver Fidan, Reyhan (2018). “Koku Duyusunun Diğer Duyulardan Farkı ve Farklılığın Evrimsel Perspektifle Değerlendirilmesi”. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 19 (35). 743-756.