Racebending Nedir?
Beyaz Karakterleri Siyahi İnsanlara Oynatmak ve Irkçılık Tartışması
Geçtiğimiz yıllarda orijinal hallerinde bir karakter beyaz kökenden olmasına rağmen uyarlamasında başka bir etnik kökenden bir oyuncunun yer almasının yaygınlaşmasına ve bundan birçok tartışma çıktığına hepimiz şahit olduk. Peki bunun nedeni nedir? Neden yapımcılar hikayelerin orijinalini değiştirme ihtiyacı hissediyor? Bu değişiklikler ne zamandan beri yapılıyor? Bu, beyazlara karşı olan bir ırkçılık mıdır?
Türkçe’ye direkt bir çeviri yaptığımızda ‘’Irkbükme’’ anlamına gelen racebending kavramı, aslında oldukça yenidir. Racebending.com websitesi bu kelimeyi bir medyanın içerik üreticisinin (film, oyun vs.) bir karakterin ırkını ya da etnik kökenini değiştirmesi olarak tanımlamış. Tureng sitesi ise racebendingi film, dizi veya başka bir medya uyarlamasında kaynak materyaldeki karakterin ırkını veya etnik kökenini değiştirme olarak çevirmiş. Bu kavram ilk olarak 2010’larda Avatar: Son Hava Bükücü çizgi dizisinin beyaz perdeye uyarlanma aşamasında hikayenin orijinalindeki karakterleri Güney Asyalı insanlar olmasına rağmen oyuncu kadrosunun neredeyse tamamında beyaz kökenli oyuncuların olması yüzünden bulunmuştur. Başta, orijinalinde beyaz olmayan karakterlere beyaz oyuncular atandığını için çıkan bu terim artık zaman zaman tam tersi durumlarda, yani beyaz bir karakteri beyaz etnik kökenden olmayan birinin oynadığında da kullanılıyor.
Peki nedir bu racebendingin nedeni? Racebendinge bakmadan önce whitewashing ve blackwashing kavramlarına bakmamız gerekiyor çünkü racebendingden önce aslında benzer bir anlam için whitewashing kelimesi kullanılıyordu (hala zaman zaman kullanılmaya devam da edilmekte). Beyazaboyama gibi bir direkt çevirisi olan bu ifade, temelinde beyaz bir oyuncunun, orijinal materyalde beyaz olmayan bir karakteri canlandırması anlamına gelmektedir. Ayrıca bu kavram medyadaki işlerin beyaz insanlara yönelik, özellikle onların hoşlanacağı şekilde yapılması anlamında da kullanılabiliyor. Whitewashing, tarihi epeyce önceye giden ve başta siyahi karakterler olmak üzere beyaz olmayan birçok ırkı sinema, tiyatro gibi alanlardan silmek veya izleyiciye bu ırka mensup insanları stereotipleştirmek için yapılan bir aktivitedir. Bu yüzden ırkçı bir amacı olan, ırkçı bir pratik olduğunu söylememiz yanlış olmaz. Whitewashing yaparak Hollywood gibi sektörler iyi yazılmış farklı siyahi karakterlere yer vermek yerine onları tembel ve vahşi insanlar gibi yansıtarak yıllarca bu şekilde insanlara ırkçılığı aşılamışlardır. Ayrıca beyaz olmayan insanlara rol ve iş vermeyerek onların yeterince yetenekli olmadığı inancını aşılayan bir pratiktir. Dahası, insanların medyada kendilerinin temsil edildiğini görmemesinin yarattığı yalnızlık duygusu whitewashingi olumsuz yapan başka örneklerdir.
Whitewashing örneklerine bakacak olursak Rooney Mara’nın Pan filminde Amerika yerlisi olan Tiger Lily’i oynaması, Scarlett Johansson’ın Ghost in the Shell filminde Japon bir karakter olan Motoko Kusanagi’yi oynaması, Mickey Rooney’in Breakfast at Tiffany’s filminde Japon bir karakter olan Mr. Yunioshi’yi oynaması, Johnny Depp’in The Lone Ranger filminde Amerika yerlisi Tonto’yu oynaması gibi birçok örnek bulabiliriz. Eski popüler yapımları izlediğinizde çok dikkatinizi çekmemiş olabilir fakat racebending veya whitewashing kavramını bilerek bir film/dizi/kitap/oyun analizi yaptığımızda siyahi, asyalı ve beyaz olmayan her karakterin ne kadar az olduğunu ya da yüzeysel olduğunu kolayca fark edebilirsiniz. Yıllarca eğlence sektöründe yalnızca stereotipik olarak temsil edildikten ve yok sayıldıktan sonra, gelişen zamanla ve bilinçlenen insanlarla beyaz olmayan insanlar da sektörde seslerini duyurmaya çalışmaya başladılar. Yıllarca görmezden görünmelerinden sonra medyada iyi temsiliyeti artırmak için birkaç metot uygulamaya başladılar, burada da blackwashing kavramı devreye giriyor.
Blackwashing, temelde aslında siyahi olmayan (genelde beyaz) bir karakteri siyahi bir oyuncunun oynaması demektir. Whitewashing ve blackwashingi birbirinden farklı kılan en önemli unsur beyaz insanların ve siyahi insanların aralarındaki tarihin eski zamanlarından beri olan güç ve ayrıcalık farkıdır. Beyaz insanlar siyahi insanları sömürerek, köleleştirerek yüzyıllarca haklarını ellerinde tuttuğundan güç dinamikleri aynı değildir. Whitewashing’in amacı özellikle siyahi insanları medyadan uzaklaştırmakken blackwashing sektörde yer kazanmaya çalışır. Aslında en büyük amaç, çoktan büyük kitlelere ulaşmış ünlü eserlerin uyarlamalarında siyahi karakterlerin sayısını arttırarak daha fazla insana ulaşmak istemeleridir. Burada aklımıza başka bir soru takılabilir: Daha fazla yeni siyahi karakter neden yaratmıyorlar ki?
Birincisi, sektörde hala beyaz ırktan insanlara odaklı olmayan eserlerin tutunması bir hayli zor. 2022’de yapılan bir çalışmaya göre yüksek bütçeli filmlerde siyahi insanların rol alma oranı %14.5’ken 2023’te yapılan bir çalışmaya göre siyahi oyuncuların Amerika’da filmlerde yer alma oranı yalnızca %16.2’ymış. Bu oranlar kamera arkasındaki ekiplerde siyahi insanların sayısına baktığımızda iyice azalıyor.*
İkincisi, büyük kitlelere ulaşmak istedikleri için çoktan kitlesi olan bir eseri ve karakteri değiştirmek kolay ve kullanışlı bir yöntem. Mesela 2023’de çıkan siyahi kadın oyuncu Halle Bailey’in yer aldığı The Little Mermaid (Küçük Deniz Kızı) filmi epey bir tepki almıştı. Birçok kişi çoğumuzun çocukluğunun bir parçası olan ve beyaz ten rengi, kırmızı saçlarıyla bildiğimiz Ariel’i Halle’nin oynamasını iyi karşılamamıştı. Bu tartışmalar öyle büyümüştü ki daha film çıkmadan filmin fragmanını Youtube’da 1.5 milyon kişi beğenmemişti. Ayrıca deniz kızlarının koyu ten tonu olamayacağına dair yazılar yayınlamış, Amerika’daki büyük haber sitelerinde bu tartışmalar devam etmişti. Bu tartışmalar o kadar büyük hale gelmişti ki su altı bilimcileri bile konuya dair açıklamalar yapmıştı.* Oysa filmin yönetmeni Rob Marshall spesifik olarak siyahi bir oyuncu aramadıklarını, sadece seçmelere girirken herhangi bir ırk ayrımı yapmadıklarını söylemişti. Yani aslında başrolün siyahi biri olması gibi ekstra bir uğraşları yokmuş ve Halle seçmeye girenlerin arasından en uygunu olduğu için seçilmiş. The Little Mermaid’in yarattığı negatif tepkilerin yanında birçok pozitif tepki de gözler önüne serildi. Küçük siyahi kız çocuklarının filmin fragmanına verdiği tepkiler viral olmuştu ki fikrimce bu neden blackwashing gibi bir kavramın var olduğunu ve neden gerekli olduğunu kanıtlıyor.* Küçük kız çocuklarının bu filmlere bakıp ben de varım demesi için, bu kadar ünlü ve sevilen bir karakterin etkisi yüzyıllarca kötü temsil edilen siyahi karakterlerden sonra çok önemli.
Bunun yanında bir de ya tersi olsaydı, mesela Disney’in başrollerinde siyahi bir kadının yer aldığı The Princess and the Frog (Prenses ve Kurbağa) filminde Tiana’yı beyaz biri oynasaydı tepkiler nasıl olurdu tartışması var. Buna verilecek birinci cevap, bunun tarihte çoktan sık sık olduğu. Zaten blackwashingin var olmasının en büyük sebebi en başından whitewashing diye bir şeyin var olmasıydı. Yıllarca beyaz ırktan insanlar türlü makyajlarla siyahi oyuncuların yerini aldı ve sektörde yerlerini azalttı. İkinci cevap, Tiana örneğine baktığımızda Tiana’nın hikayesinde siyahi olmasının rolünün büyük olmasıdır. Tiana’nın hikayesi Amerika’da New Orlens’da alt sınıf bir kesimden olmasından ve hayallerine ulaşmak için verdiği uğraşlar hakkında, bu yüzden ırkının hikayeye büyük bir önemi var. Bu sırada The Little Mermaid’e baktığımızda bu durum söz konusu değil; Ariel’in hikayesinde ırkı değil, deniz kızı olmaması önemli.
Özetle, racebending, whitewashing ve blackwashing gibi kavramları açıklayarak farklarını anlatmaya çalıştım. Son zamanlarda sektörde blackwashing dediğimiz pratiğin neden arttığını ve amacının ne olduğunu açıklamak için uğraştım. Bu yazıdan sonra bu konudaki fikriniz değişmiş ya da değişmemiş olabilir. Yine de sizden ne zaman bir racebending örneği gördüğünüzde kendinize şunu sormanızı öneririm: Bu karakterin ırkı/etnik kökeni hikayesi için ne kadar önemli?
Kaynakça:
*https://gitnux.org/black-representation-in-film-statistics/
*https://www.buzzfeed.com/alexalisitza/the-little-mermaid-being-black-makes-scientific-sense-this
*https://www.youtube.com/watch?v=GsSJLK3WW54
https://www.thelittlehawk.com/65406/opinion/racebending-what-it-is-and-whos-the-problem/
https://the-peak.ca/2024/06/racebending-discourse-is-thinly-veiled-racism/
https://www.ahotset.com/film/racebending-and-representation-and-how-theyre-different
https://www.thewrap.com/ghost-shell-15-notorious-cases-hollywood-whitewashing-photos/
https://www.vox.com/xpress/2014/11/26/7292959/rooney-mara-tiger-lily